گاه های گمشده (۱۳)

با توجه به مقامات معرفی شده توسط صفی الدین ارموی، مقام نوا از فواصل ط + بـ + ط + ط + بـ + ط + ط تشکیل شده است که در دانگ اول با پنجگاه منطبق است و در دانگ دوم در یک نت ربع پرده اختلاف دارد که با توجه به بحور و اصناف، این اختلاف قابل توجیه است.

بعد از نوا، مقام حسینی معرفی شده است. با توجه به دوبل گام یا ذی الکل مرتین و مقام حسینی معرفی شده توسط صفی الدین، این مقام دقیقا بر مقام درجه ششم واحد یکپارچه (که می توان نام ششگاه بر آن نهاد) منطبق است. فواصل مقام حسینی عبارتست از: جـ + جـ + ط + جـ + جـ + ط + ط.

چنین انطباقی در مقام عراق نیز قابل مشاهده است؛ یعنی اگر از درجه هفتم گام زیربنایی واحد یکپارچه (یگاه) شروع کنیم (به عبارتی هفتگاه) فواصل مقام عراق صفی الدین به دست خواهد آمد. فواصل مقام عراق عبارتست از: جـ + ط + جـ + جـ + ط + جـ + جـ + ط.

با توجه به اینکه گردانیه بر روی درجه هشتم گام راست قرار خواهد گرفت، می توان گفت یک دور کامل صورت گرفته است. با این توضیح معنی لغوی گردانیه قابل توجیه خواهد بود.

سخن آخر

مرتضی حنانه در انتهای کتاب خود عنوان می کند که: «آنچه در این تحقیق به رشته تحریر درآمده است، همگی بر پایه حدس و گمان بوده است و نه یقین. ولی آنچه که به دست آمده است همگی به یقین نزدیکتر است و نه به گمان» (صفحه ۱۷۳). این سخن در مورد این تحقیق نیز صدق می کند. دفتری که مرتضی حنانه گشوده، هم چنان باز است و هر کس بر آن خطی خواهد نوشت.

منابع و مراجع مکتوب

۱- معروفی، م. ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، تهران: انجمن موسیقی ایران، چاپ اول، ۱۳۷۴.
۲- میرزا عبدالله. ردیف میرزا عبدالله (نت نویسی آموزشی و تحلیلی)، تهران: داریوش طلایی، ۱۳۷۴.
۳- صبا، ا. دوره های سنتور ردیف ابوالحسن صبا، تهران: ماهور، چاپ دوم، ۱۳۸۰.
۴- دوامی، ع. ردیف آوازی و تصنیف های قدیمی به روایت استاد عبدالله دوامی، تهران: ماهور، چاپ سوم، ۱۳۸۴.
۵- خالقی، ر. نظری به موسیقی، تهران: محور، چاپ هفتم، ۱۳۸۷.
۶- حنانه، م. گام های گمشده، تهران: سروش، چاپ سوم، ۱۳۸۸.
۷- فرهت، ه. ؛ دستگاه در موسیقی ایرانی (مهدی پور، م. ؛ مترجم) ، تهران: پارت، چاپ پنجم، ۱۳۹۱.