نحوه اجرای ریز با سنتور

مقدمه

ساز سنتور یکی از محبوب موسیقی ایرانی می باشد که از دیر باز جزو اصلی ترین سازها تکنوازی و ارکسترال بوده است. با توجه به خصوصیات ظاهری این ساز، در می یابیم که نواختن این ساز اندکی با سازهای رایج تفاوت دارد. به طوری که نحوه فرود آمدن مضراب و حتی استفاده از مضراب های گوناگون در صدادهی ساز تاثیر گذار می باشد. مانند مضرابهای بدون نمد قدیم و با نمد فعلی و شکل های مختلف مضراب ها.

هر یک از اساتید صاحب سبک این ساز به طرق مختلف و همچنین از مضرابهای گوناگون استفاده نموده که نحوه در دست گرفت مضراب هر یک با دیگری کاملا متفاوت بوده است.

از اساتید قدیم همچون: رضا ورزنده، منصور صارمی، فرامرز پایور و فضل الله توکل و از اساتید نسل بعد مثل: رضا شفیعیان، پرویز مشکاتیان، اردوان کامکار و… هر کدام به گونه های مختلف از مضراب استفاده نموده و استایل های مختلفی داشته اند.

به همین علت کاملا صدا دهی ساز هر یک از این اساتید به هم فرق داشته و در عین حال در نوع خود شنیدنی بوده است.

اما امروز این اعتقاد از طرف بسیاری از نوازندگان سنتور دنبال می شود که: مضراب زدن صحیح و ناصحیح، مشخص نیست و به این دلیل نمی توان از امروز، این موضوع را مورد نقد و بررسی قرار داد، چرا که هر کدام این اساتید بسیار شیرین و با تکنیک خاص خود نوازندگی می نمودند.

اما به نظر شخصی نگارنده، اصول مضراب زدن خوب در سنتور وابسته به اجرای تکنیک مورد نظر می باشد.
به همین دلیل نمی توان یک شیوه مضراب زدن ثابت را برای ادای همه تکنیک ها در نظر گرفت.

مثلا برای ریز زدن درست و خوب، نحوه فرود آمدن مضراب باید به شکلی خاص و حساب شده باشد، همینطور برای اجرای سر مضراب و پاساژ و آرپژ و جفت مضراب ها.

با توجه به نکات ذکر شده بالا با کمی دقت متوجه می شویم که تفاوت میان اساتید صاحب سبک این ساز، تا چه حد در خروجی صدای سازشان تاثیر گذار بوده است.

برای داشتن یک صدای خوب و دلنشین باید تمامی ضرافتها را به صورت صحیح به کار گرفت و از تجربیات اساتید این فن استفاده نمود تا بتوان شخصا به یک درک خوب و صحیح از نوازندگی رسید.

پرورش دادن دست ها نیز خود از نکات مهم می باشد که مربوط به بعد آموزشی و مقوله بسیار مهمی است که بعدا در این باره بیشتر صحبت خواهیم نمود.

در این مقاله به عنوان اولین مورد اصول ریز زدن را کمی مورد بررسی قرار می دهیم.

اجرای ریز

بالا بردن مضراب از روی صفحه ساز که شاید غالبا توسط نوازنده ها انجام می گیرد کار را نه تنها در ریز زدن بلکه در خیلی از تکنیک ها کار را سخت می نماید. توجه به این نکته تفاوت میان اساتید این ساز را کاملا آشکار می سازد. مثل بالا بردن مضراب در نوازندگی استاد مشکاتیان از سوی ایشان و همچنین استاد پایور که در نقطه مقابل ایشان قرار می گیرد.

نزدیکی مضراب به سیم در حرکت های سریع، رفت و برگشت ها را سریعتر می کند و مضراب های چپ و راست با فاصله کم، بسیار سریع به سطح ساز می رسند و چون سر مضراب ها زیاد به بالا نمی رسد، صدای نرم و لطیف تری به گوش می رساند.

اما بالا بردن مضراب رفت و برگشت ها را کند تر می کند و قدرت ضربه را نیز زیادی بالا برده و شاید در نقاطی صدای ساز را خشن تر جلوه دهد.

تعداد ریز ها نیز بسیار مهم می باشد؛ اگر به ریز نگاه ضربی بیاندازیم به مراتب کیفیت کار بالاتر خواهد رفت. به این شرح که شروع و خاتمه ریز کاملا حساب شده باشد، مثلا دسته شش تایی مانند شکل زیر را در نظر گرفته و آن را به تناسب کشش نت های مورد نظر از دو دسته و بالاتر اجرا نمود. به این ترتیب ریز ها و همچنین مضراب تحت تسلط نوازنده می باشد.

از خصوصیات پایین بودن مضراب میتوان به بالا بردن سرعت پاساژها و آرپژها اشاره نمود.