خواننده ای که شناخته نشد (۱)

جمال صفوی اهل اصفهان بوده که در تهران صدایش با کمپانی کلمبیا به ضبط رسیده است و آثار بسیار با ارزشی را از خود به یادگار گذاشته وی در زمان ضبط صفحات ۲۰ ساله بوده. در سال ۱۳۰۷ ش که ملک الشعرای بهار راهبری هنرمندان موسیقی را به عهده داشته است جمال صفوی را انتخاب کرده و آثاری از ساخته های درویش خان، نی داود و آثار خودش را به ضبط رسانده است؛ کلیه آثاری جمال صفوی در پاییز ۱۳۰۷ ش در تهران با صدابرداری فرانک آرتور فلوید برای کمپانی کلمبیا بوده است. وی اولین هنرمندی است که در اولین سری ضبط صفحات کمپانی کلمبیا می خواند همچنین جزو جوانترین خواننده های موسیقی زمان خود است که آثارش به ضبط می رسد.

نمایندگی کلمبیا در ایران نزد برادران ارسطو زاده است که آقای موسی ارسطوزاده با ملک اشعرای بهار قرارداد می بندد دکتر هدایت نیر سینا در خاطراتی که از بهار که در نشریه فصل نامه ره آورد شماره ۹ پاییز و زمستان ۱۳۶۴ش به چاپ رسیده می نویسد، شوری که در تصنیف ملک ایران و عروس در دل ها افکنده یود همه شرکتهای صفحه سازی را به تکاپو و کوشش در آورد که بیشتر تصنیف های خود را از ملک الشعرای بهار بدست آورند که در این میان کمپانی کلمبیا در رقابت از همه پیشی گرفت و چون شهرت و درخشندگی بهار در عالم سیاست و فرهنگ و همچنین مقام ترانه سرایی یا به اصطلاح آنروزها تصنیف سازی او سراسر ایران را فراگرفته بود و با توجه به اینکه در سرمایه گذاری و مصرف پول کافی دستش نمی لرزید پیش از آنکه نماینده کمپانی هیزمسترویس (محمود امین) و نماینده شرکت بدافون (آقای مبین) محضر بهار را دریابند، کمپانی کلمبیا به بهار مراجعه کرده و مبلغ چهار هزار تومان پول آن زمان را بابت یک ترانه به عنوان پیش پرداخت به آن استاد تقدیم می کند و… کمپانی کلمبیا نیز اعلانی بلند بالا هم بر دیوار محل نصب کرده بدین مضمون که کمپانی کلمبیا بهترین صفحات را عرضه و تقدیم می دارد.

چنین تبلیغاتی برای ملک الشعرای بهار و ضبط آثار از صدای جمال صفوی به اهمیت و جایگاه هنری او در میان هنرمندان معاصر خود را می رساند. اولین اثر ضبط شده از جمال صفوی به شماره کاتولوگ ۴۰۲۱۶-M -1 و ۰۲ ماهور سرود ملی مصنف ملک الشعرای بهار که با تار یحیی زرپنجه (هارون جزاسند ۱۳۱۱-۱۲۷۳ ش) که تنها اثر ضبط شده از تار یحیی زرپنجه با صدای جمال صفوی است. از جمله تصانیف زیبا که باصدای ایشان به ضبط رسیده تصنیف ماندگار نسیم سحر است، با شماره کاتولوگ ۴۰۴-M- 1 و ۲ که در دوره اخیر بوسیله هنرمند ارجمند جناب صدیق تعریف بازخوانی شده که بسیار به حال و هوای ضبط اولیه نزدیک است. تصنیف نسیم سحر در سال ۱۳۰۷ ش چند ماه بعد از ضبط جمال صفوی به وسیله خانم اشرف السلطنه بازخوانی شده به شماره کاتولوگ ۱۲۰۷۲-با گروه چهار نفره پیانو: استوار، تار: سالاری، ویلن: منصوری و ضرب: مهدی غیاثی.

بشنوید قسمتی از سرود ملی در ماهور را توسط جمال صفوی

این گروه ۴ نفره در کلیه آثار جمال صفوی نیز نواخته و حضور دارند. در میان آثار جمال صفوی یک اثر نیز از اشعار وحید دستگردی موجود است به نام تصنیف ماهور «دل پسند خوب»، به شماره کاتولوگ ۴۰۲۴۵ –M که با گروه چهار نفره است.

از جمال صفوی مجموعا ۳۸ روی صفحه ۱۹ عدد صفحه گرامافون به ضبط رسیده است که تصانیف شیدا هم چون: الاساقیا، دوش دوش و از درویش خان باد خزان و از نی داود مرغ سحر و از حسام السلطنه تصنیف کبوتر را می خواند. در تصنیف دوش دوش ساخته علی اکبر شیدا در آخر تصنیف از کلمه«ای نگار من »، «گلعذار من» استفاده می کند که در بازخوانی های اخیر این کلمه وجود ندارد که یک نکته را گوشزد می کند که جمال صفوی در زمان حیات آهنگسازان و ترانه سرایان و با اندکی پس از فوت درویش خان (آذر ۱۳۰۵ ش) تصانیف را که می خواند در واقع با همان حال و هوای صاحبان اثر و لحن زمانه خود که مورد پسند ترانه سرا و آهنگسازان بوده می خوانده است که نشان می دهد خواننده از امتیاز ویژه ای برخوردار بوده است؛ دیگر آنکه در زمان خود هنرمندی مطرح بوده و خواننده درجه یک برای تصانیف بوده است.