گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

تاریخ مختصر موسیقی ایران، پیش از اسلام تا صفویه (۷)

دوران تسلط ترک ها

در این دوران قدرت نظامی افزایش پیدا می کند و زبان رسمی کشور دری می شود. دانشمندان در این دوره جامع العلوم هستند. تئوریسین های مهم این دوره ابن سینا و ابن زیله و از شعرای مهم این دوره می توان به فرخی سیستانی اشاره کرد. او ساز چنگ را بسیار پر استفاده ذکر کرده است. ساز نفیر کم کم در این دوره به موسیقی ما اضافه می شود.

ابن سینا، در افشنه بخارا به دنیا آمد. در سن کم به بسیاری از علوم واقف شد و سپس شروع به سفر کرد. مهمترین کتاب ابن سینا «شفا» نام دارد. کتاب های او دائره المعارف هستند. شفا چهار بخش اصلی دارد: منطق، الهیات، طبیعیات و ریاضیات. موسیقی زیرشاخه ریاضیات است و نام بخش موسیقی: جوامع العلوم. نام کتابهای دیگر او نجات و قانون است. ابن سینا شاگردی داشت به نام ابوعبید جوزجانی که درس های ابن سینا را در رساله ای به نام دانشنامه علایی جمع آوری کرد. این کتاب اولین رساله به زبان فارسی است. ابن سینا پیرو مکتب افلاطون و فیثاغورث بود. در این دیدگاه علم و اعداد، هماهنگی کائنات و نجوم بسیار مهم هستند.

ابن زیله، او شاگرد ابن سینا بود. او آنقدر دارای کرامات بود که ابن سینا او را شیخ فاضل می خواند. رساله او دقیقا بر اساس رساله ابن سینا نگارش شده است. بسیاری از گفته های ابن سینا و فارابی را دقیقا عنوان کرده است. اصفهانی تبار است و نام رساله او “الکافی فی الموسیقی”، اهمیت این رساله به دلیل تکمیل نت نگاری با حروف ابجد و ارایه سه نوع دستان بندی بغدادی(به علت نزدیکی به خلافت)، خراسانی (به علت حفظ اصالت ایرانی) و اصفهانی (حد فاصل فرهنگ ایرانی و عربی) برای تنبور است.


حمله مغول

ایلخانیان

با حمله وحشیانه مغول همه چیز نابود شد. مغول ها بسیار ابتدایی و بدوی زندگی می کردند و حمایتی در کار نبود. در این دوره وزیران بزرگی داشتیم که تلاش زیادی برای جلوگیری از نابودی فرهنگ ایرانی کردند مانند خواجه نصیرالدین طوسی و شیخ فضل الله همدانی. در این دوره بزرگانی چوم عطار، سعدی و مولانا داریم و فارس مامن هنرمندان شد. در آن زمان گرایش به خانقاه و تصوف از حوالی خراسان آغاز می شود. بسیاری از شعرا و اندیشمندان به خانقاه می رفتند و صوفی می شدند. از موسیقیدانان بزرگ این دوره صفی الدین ارموی بود که در ارومیه دیده به جهان گشود. برای تحصیل به بغداد و مدرسه مستنصریه رفت و آموزش موسیقی دید. به علت خوش نوازی جذب دربار خلیفه عباسی شد. عطا الله جوینی فرماندار بغداد، صفی الدین را برای آموزش موسیقی به فرزندانش استخدام می کند. کتاب های ادوار و شریفه از اوست. زیان هر دو رساله عربی است. شرفیه مجموع تدریس های او به شرف الدین هارون فرزند عطالله و ادوار مجموع دورهایی است که او بر اساس مکتب منتطمیه بنیان نهاد. صفی الدین ارموی موسیقی پیش از حمله مغول را به موسیقی پس از آن پیوند می دهد.

تنها شرحی که بر شرفیه نوشته شده است اثر قطب الدین شیرازی است به نام دره التاج که به فارسی نوشته شده است. پیش از مغول موسیقی بر اساس نظام اصابع و مجاری بود، ارموی ادوار را ایجاد می کند. هر دور یک ذی الکل است. ارموی ۱۳ ذی الخمس و ۷ ذی الاربع کشف کرد که از ترکیب آنها ۹۱ دور به وجود آورد. یکی از ذی الخمس ها را به علت بد صدایی حذف کرد و در نهایت ۸۴ دور باقی ماند. از میان آنها ۱۲ دور را به عنوان دورهای اصلی انتخاب کرد و نامگذاری نمود مانند نوا، عشاق، گوشت، راست و…

مسعود پورقریب

مسعود پورقریب

۱ نظر

بیشتر بحث شده است