علی جمادی
جادوی ایهام را فارسی زبانان آگاه، در مکتب حافظ تجربه کرده اند. فرزانه ای که بتواند با هر کس بزبان خود او سخن گوید و نیز هر کس از ظنّ خود یار او شود و با دیوانش تفأل زند و اهل هر فرقه ای او را به خود منسوب بداند، ناگزیر از بکارگیری صنعت «ایهام» است.
زبان مسیقیائی خالقی برای گوشهای حسّاس و نیوشا یادآور جهان اثیری حافظ و زبان مشحون به اشاره و استعاره اوست. کم نیستند آثار یا تنظیم هایی از خالقی که بر این مدعا گواهند. برنامه های گلهای رنگارنگ مختلفی، از جمله شماره های ۲۳۷ (خاموش) و ۲۶۴ (بنفشه گیسو) و یا ۲۶۷ (می ناب) و نیز تنظیم هایی از آثار محجوبی، عارف و درویش خان از این دسته اند.
هرچند درکِ این هویت کلی آثار خالقی مستلزم قرابت روحی با آهنگساز است، اما توضیح آن تنها به کمک روش قیاس میسر است؛ همانگونه که فضای اثیری ترسیم شده در غزل “می ناب” را با یکی از شاهکارهای تغزّلی سعدی مقایسه می کنیم و با دو جهان متفاوت مواجه میشویم؛ دو زبانی که در عین اختلافاتِ فاحش، هر کدام از عالی ترین نمونه های کلام فارسی دری و از والاترین اندیشه های بشری در تمام اعصار بشمار آمده و هرگز نمیتوان یکی را بطور مطلق بر دیگری برتر دانست.
در روندِ تحلیل هویتِ شاخص تنظیم های خالقی نیز باید مقایسه ای صورت گیرد که در آن، طرفین قیاس همسنگ و همطراز باشند؛ به این دلیل باید تنها و تنها، استادانه ترین اجراها را از یک اثر، به منظور مقایسه با اجرای خالقی از همان اثر برگزید.
بدینسان، تنها دو زبان موسیقیائی متفاوت مورد مقایسه قرار میگیرند که از دو جهان متفاوت فکری و روحی نشأت گرفته اند و در عین حال هر دو از اجراهای عالی در موسیقی ایران محسوب می گردند. در این مورد به منظور جلوگیری از اطالهِ کلام، فقط به ذکر یک مثال اکتفا می شود:
پیش درآمد معروفِ راکِ درویش خان را بسیاری از نام آورترین هنرمندان موسیقی ما، به طرق گوناگون اجرا کرده اند. هنرمند وارسته و نوازندهِ چیره دست، استاد محمدرضا لطفی، این پیش درآمد را در آغاز برنامهِ شماره ۱۶۰ گلهای تازه (خسرو خوبان) با تار نواخته است.
در این اجراء همهِ گوشه و زوایای این پیش درآمد بصورتی روشن و واضح نواخته شده است. اما سالها قبل از آن، خالقی نیز این اثر را در آغاز برنامهِ شماره ۲۱۲ از گلهای رنگارنگ با ارکستر بزرگ گلها اجرا نموده است؛ اما چگونه؟ با زبانی آکنده از رمز و ایهام. جنبه رازناکِ تنظیم های خالقی خود را در آغاز این پیش درآمد آنچنان بوضوح نشان میدهد که بی نیاز از هر گونه توضیح است.
مقایسهِ تنظیم نغمهِ محلّی بختیاری بوسیله شادروان استاد مرتضی حنانه، بنام (فانتزی روی تِم بختیاری)، اجرا شده بوسیله ارکستر فارابی با اجرای همین نغمه بوسیلهِ ارکستر گلها با تنظیم و رهبری خالقی در برنامهِ شماره ۲۵۱ گلهای رنگارنگ، امکان دیگری را برای مقایسهِ فوق و نشان دادن هویتِ شاخص آثار و تنظیم های خالقی فراهم می آورد.
۱ نظر