علیرضا میرعلی نقی

او از هنرمندان نادری بود که هم می ساخت و هم می خواند. چون او کم هستند. مسیر او در امتداد رسم کهن خنیاگری ایرانی است و در اتمسفر تجددخواهی مرسوم زمانه خود معنا می شود. خودرو و خودآموخته نبود، اما خودجوش و خودساخته بود. صدایش با صدای دیگری اشتباه گرفته نمی شد و بدون بردن نامش هم شناخته می شود. ساخته هایش، موتیف های لطیف و خوش برش و متنوعی هستند که در پیوند محکم با کلامی نیک انتخاب شده و خوانشی شفاف، آینه وار، زیبایی های روز و روزگار خود را روایت می کنند و بی هیچ دشواری به دل می نشینند. کمتر پیش آمد که از ساخته های دیگران بخواند، هر چند به آثار ماندگار دوست دوران جوانی اش استاد همایون خرم، مهر و ارادتی بسیار داشت.

این خواننده و آهنگساز ۲۰ مهر در ۹۹ سالگی درگذشت. تا همین اواخر «فتوکارلو» در لاله زار جنوبی، در ویترین رو به خیابانش، عکس های جوانی او را در دهه ۱۳۳۰ دست نخورده نگه داشته بود. گویا هنوز هم همانجاست. جوانی دیرپای امین الله رشیدی، خنیاگر ستاینده «زندگی» که در پاییز پرگشود. قریب یک قرن نفس کشید، بیش از ۸۰ سال با شعر کلاسیک فارسی، خوانندگی و نواپردازی در موسیقی ایرانی، نویسندگی، طراحی نقوش قالی و… در پویایی مداومی زندگی کرد. دیر زمانی است که نمادی چشمگیر از امیدواری و آفرینشگری شده است. آنقدر عمر کرد تا به دهمین دهه از سلسله جبال حیات برسد و پیروزی هایش را جشن بگیرد و پاداش آن همه سلوک سالم خود را از دست زمانه و مردمانش دریافت کند. شادمانه و شاکر زیست و ما را بر مرگ او دریغی نیست که به گفته مولانا: «به دام دیو در افتی، دریغ آن باشد…» افسوس بر ماست که هیچ گاه نتوانستیم و نمی توانیم چون او زندگی کنیم.

مرگ موسیقیدان مرگ مجموعه‌ای از فناوری‌ها و ممارست‌ها نیست، فقدان یک دنیای فکری و احساسی است که پدید آمدنش در حقیقت به زمانی افزون‌تر از سن و سال شناسنامه‌ای مربوط است. چینی‌ها می‌گویند با مرگ هر نفر یک کتاب تاریخ به زیر خاک می‌رود، بی‌راه نیست اگر بگوییم که هنرمندان به ویژه در مشرق زمین راویان تاریخ تحول درونی اجتماع هستند. فقدان ابدی هر راوی یعنی فقدان ابدی نوعی روایت شخصی و مربوط به او که برای همیشه از پیش ما رفته است. اگرچه روایات صوتی آنها در غیبت جسمانی راویان حضور روحانی آنها را برایمان معنا می‌کند. این یادداشت‌ها نگاهی شخصی است به هر کدام از عزیزانی که در سال گذشته از جمع ما رفتند. خاک بر آنها خوش باد…

این‌بار کار واقعا از ریشه‌ها شروع شده است. اقدام پیشروانه آهنگساز ارزنده، دکتر امیرمهیار تفرشی‌پور به حدی بدیع و در عین حال انسانی بود که شایسته ثبت در حافظه تاریخ موسیقی معاصر ایران است. بی‌تردید از بین خردسالان و نوجوانانی که به همت و حمایت او در جلسه شهرکتاب فرشته حاضر شدند و کارشان را ارایه کردند، آهنگسازانی تاثیرگذار برخواهند خاست.

شکل تاریخی غالب در موسیقی ایران از انواع بومی تا شهری براساس رسم خنیاگری است. خنیاگری خود براساس سه عامل اصلی معرفی می شود: نغمه پرداز، ترانه سرا و خواننده تا اواخر عصر قاجار، غالباً یک نفر عهده دار هر سه این عوامل بود و حتی در مواردی ساز دست خود را نیز می ساخت. با ورود تدریجی جامعه ایرانی به فضای تجدد، هر کدام از این سه عامل به طور تخصصی بین افراد مستعد تقسیم شد و سنت خنیاگری با شمایلی نوین تولدی دوباره یافت خنیاگران گذشته رفتند و آهنگسازان، ترانه سرایان و خوانندگان هر کدام جدا جدا ولی همدوش با یکدیگر رسم کهن گذشته را بازآفرینی کردند.

همین دیروز در موسسه منظومه خرد با علی صمدپور عزیز، حرف از او بود و موسیقی همیشه تاثیرگذار او در سریال «پاییزان» و اینکه کمتر کسی می‌داند که خواننده تیتراژ نیز هم او بوده است: فریدون شهبازیان که ساعاتی پیش، به قول استاد پرویز ناتل‌خانلری در منظومه بی‌نظیرش: شهپر شاه هوا اوج گرفت… آری؛ آن هنری مرد؛ شناخته شده بود ولی خیلی از قابلیت‌های او ناشناخته مانده بود، چه در زمینه‌های هنری و چه در زمینه‌های انسانی. بخش مهمی از موسیقی ۵۰ سال گذشته را بدون حضور او نمی‌توان تصور و ترسیم کرد. او هنرمندی تک بعدی نبود. جز چند زمینه خاص، تقریبا در تمام عرصه‌های حرفه‌ای موسیقی فعالیت داشت. ساخت و اجرا کرد و پای ضبط‌ها ایستاد و تنظیم کرد و مشاوره داد و حمایت کرد و آنچه به نظرش بی‌ارزش یا کم‌ارزش می‌رسید، بی‌تعارف، رد می‌کرد و دور می‌انداخت.