علیرضا میرعلی نقی

میرزاده شرایط احراز چنین مرتبت‌هایی را ـ که امروزه دیگر خیلی هم اسباب رشک و افتخار نیست ـ در زندگی‌اش نداشت. موقعیت او، یکسر متفاوت و منحصر بود. میرزاده می‌توانست نوازنده قطعات خود باشد، یک بداهه‌نواز استثنایی و گاه در حد معیارهایی بین‌المللی، با ذهنی‍ّتی آزاد و بی‌‌مرز، و با توانایی‌هایی که اندیشیدن به آنها در مخی‍ّله یک ویولنیستِ کنسرواتوار‌ گذرانده و یا سه‌تار‌نواز حافظ چند ردیف، نمی‌گنجد.

کاری که بسیاری از موسیقیدانان نسل او و بعد از او، مثل یک کار روزانه انجام داده‌اند و چه‌بسا تلاشی که برای این‌گونه تبلیغات می‌کنند، بیش از تلاشی است که برای «ساختن» موسیقی به خرج می‌دهند. این، تنها وجه از شرافت بی‌ادعای مجتبی میرزاده نیست. کسی که هم از بااستعدادترین موسیقیدانان نسل خود بود و یکی از با‌استعدادترین موسیقیدانان همه نسل‌هایی است که از آنان اثری را شنیده‌ایم. این گفته کسانی است که میرزاده را بهتر و از نزدیک می‌شناختند.

«موسیقی‌ِ» میرزاده یا به عبارت روشن‌تر: دنیای ملودی ها و تنظیم هایی که آفریده ذوق و خلاقیت نیرومند زنده‌یاد مجتبی میرزاده است، برای آنهایی که گوششان با انواع ساخته‌های با‌کلام و بی‌کلام آشناست، برای آنها که دلباخته ملودی های شیرین و دل‌فریب هستند و از تنظیم‍‌های ارکستری‌ِ پر شور و حال لذت می‌برند، خیلی آشناتر است تا نام و تصویر و گفته‌های او که در مدت چهل سال، آنها را ساخت و اجرا کرد. مجتبی میرزاده در دهه آخر رژیم گذشته، موسیقیدانی بود در اوج اشتهار و در آن زمان هم، بدون اینکه چهره‌ای «رسانه‌ای» و تبلیغاتی باشد، محبوب و «پرفروش» و واقعا‌ً طرف توجه بود.

افتخاری، هنرپیشه‌ای پراستعداد است که قابلیت اجرای هر نقشی را در دنیای آواز ایرانی دارد. از ردیف‌خوانی در مکتب اصفهان تا ترانه‌‌های مردمی تهران چهل سال پیش؛ حالت‌های صدای افتخاری در این نوار، گویای فهم او از کاراکتر موسیقی‌ای است که بازخوانی و اجرا می‌کند و این کیفیت، بیشتر با شنیدن قابل توضیح است تا با نوشتن و حرف زدن درباره آن.

اگر خوانندگان این قطعات، و دیگر ساخته‌‌های زیبای تجویدی در سال‌های بعد از ۱۳۴۰، از خانم‌ها بود‌ه اند (برخلاف دهه پیش از آن، که صدای گرم و پخته بنان و قوامی اجرای این نغمه‌‌ها را تعهد می‌کرد)، بیشتر یک ضرورت رسانه ای و حرف‌های بوده، نه یک ضرورت هنری. واقعیت نه‌چندان خوشایندی است که شاید چندان موافق طبع بعضی افراد نیاید، ولی عقیده نگارنده همین است.

نوار پرفروش «یاد استاد» که در سال ۱۳۷۶ منتشر شد، به خاطر شرایط خاص آن زمان و سر و صدای مطبوعاتی فراوانی که پیش آورد، سرآغازی شد برای اینکه مشتاقان بازسازی ملودی‌های دلنشین قدیمی، به هوس بیفتند که از پشتوانه نیرومند آن ملودی‌ها ؛ و توانایی کم‌مانند افتخاری در خواندن هر نوع شیوه در آواز ایرانی استفاده ببرند و در این زمینه، برای اهدافی بیشتر تجاری و کمتر هنری، سرمایه‌گذاری کنند. تجربه‌‌ها‌یی که به راحتی می‌توان بیشترشان را به فراموشی سپرد.

نقطه مقابل او، شادروان غلامحسین بنان است که در دوره خود، خواننده مخصوص محافل آریستوکرات قدیمی و جزء هنرمندان نه‌چندان محبوب برنامه‌‌های موسیقی رادیو بود. اما اعتبار و شهرت ماندگار او، درست بعد از انقلاب، بعد از دوازده سال کناره‌گیری مطلق از فعالیت موسیقی (۱۳۴۵-۱۳۶۴) و در هفت، هشت سال آخر زندگی‌اش، دست داد. شهرت و اعتباری که حالا هم از سکه نیفتاده و استاد بنان شاید تصور آن را هم نمی‌کرد. درحالی‌که نشریات سال‌های ۱۳۳۰-۱۳۴۰ واقعیات دیگری را گواهی می‌دهند.