آروین صداقت کیش

تنها یک بار شنیدن «خلوت بی‌زمان»، حاصل کار مشترک حمید مرادیان و بابک کوهستانی اگر گوشه‌ی چشمی هم به نوشته‌ی کوتاه دفترچه‌ی آلبوم داشته باشیم پرسشی مهم‌تر از خود موسیقی را پیش می‌کشد. و آن این که، آن برچسب ناچسب تلفیق چه تاثیر اعتبارزدایی با خود دارد که حتا به قیمت گفتن یا عملی کردن گزاره‌ای مانند «بدون وارد شدن در حریم جمله‌بندی یکدیگر تنها از جهت احساسی و روند فرمال با هم همراه شده و موسیقی را پیش ببرند» باید از آن اجتناب کرد؟

بخش قابل توجهی از فیلسوفان دوره‌ی اسلامی کتاب یا کتاب‌هایی در مورد موسیقی دارند یا دست‌کم فصل یا فصل‌هایی از یک اثر مهم‌شان را به موسیقی اختصاص داده‌اند. فارغ از این که می‌دانیم علت اصلی جایگاهی است که موسیقی در تقسیم‌بندی دانش در دنیای قدیم داشته است، این امر پرسشی را مطرح می‌کند: آیا در میان آرای این فیلسوفان نکاتی فلسفی (به معنایی که این واژه در غرب دارد) در باب موسیقی می‌توان یافت؟ این پرسشی است که کتاب فلاسفه و موسیقی شرق کار جدید آرین رحمانیان  تلویحاً طرح می‌کند. این کتاب نیز مانند تالیف پیشین مولف، فلاسفه و موسیقی، که مرور سطحی آرای فیلسوفان غربی بود گردآوری ابتدایی‌ای از آرای موسیقایی کندی، فارابی، اخوان الصفا، ابن سینا، قطب‌الدین شیرازی و… درباره‌ی موسیقی است.

کمی بیش از یک‌صد سال است می‌کوشیم زبان موسیقی خودمان را با ابزاری جز آنچه از آنِ خودمان است نیز بازگو کنیم. از نگاه اغلب ما این گستراندن زبان موسیقایی به سوی جهان بوده است. و چه کرده‌ایم؟ عناصری را از زبان موسیقایی خودمان برداشته‌ایم (اغلب ملودی‌ای، مُدی، تمی، ریتمی یا …)، به رنگ‌های از آنِ دیگران آراسته‌ایم، تار و پودشان را به هارمونی بافته‌ایم، به قالب این یا آن فرم موسیقی کلاسیک غربی ریخته‌ایم و… بااین‌حال به ندرت زبان و بیان این عناصر گزیده را به همان شکلی یا تقریبا به همان شکلی که هست به مدیوم جدید برده‌ایم یا حتا بر آن تحمیل کرده‌ایم.

علیرضا مشایخی در میان آهنگسازان معاصر ایرانی از دو جهت استثناء است. نخست به جهت شمار آثارش که از چند صد افزون شده و دوم به دلیل تلاش مداوم برای بیان مسائل نظری و فلسفی درباره‌ی موسیقی. او علاوه بر نوشتن چندین کتاب فنی آهنگسازی به شکل‌های مختلف نظراتش را درمورد مسائل بنیادی موسیقی بیان کرده است، از جمله در قالب سخنرانی، مصاحبه و کتاب به قلم و زبان خودش و گاه حتا مقاله و کتاب به تقریر او و تحریر شاگردانش (به آن قرینه که محتوا و فرم این دسته بسیار به هم نزدیک است).

آلبوم «هنوز پاییز است» را هم می‌شود کاری کاملا گروهی به شمار آورد هم کاری از یک تکنواز برجسته و گروه. بستگی به زاویه‌ی دید دارد، این که مرجع تشخیص چه باشد. اگر تنها به فهرست قطعات نگاه کنیم نگاه اول غالب می‌شود. زیرا قطعاتی را می‌بینیم که نام هر چهار نفر زیرش نوشته یا در فارسی عنوان «بداهه گروهی» برایشان انتخاب شده است و نیز به نوبت قطعاتی از هر کدام از نوازندگان. از این منظر همه کم و بیش در بازی شرکت دارند. میدان متعادل است و کسی بر کسی رجحانی چشمگیر ندارد.