آروین صداقت کیش

برخلاف روند چند دهه‌ی گذشته که عمدتا رو به سوی مفصل‌تر شدن داشتیم روایت‌هایی از دستگاه‌‌ها زاده می‌شود که مختصرتر و فشرده‌تر است. این امر البته در گذشته هم سابقه‌ای داشته است منتها در اغلب موارد نیازهای آموزشی یا موقعیت‌های بروز موسیقی مجلسی باعث ظهور این نوع روایت‌ها از دستگاه‌ها می‌شده است. در این فقره خودِ پویایی دستگاه‌ها ممکن است راه به فشردگی ببرد.

 گرچه به نظر می‌سد بعضی دگرگونی‌های مانند کم‌شمار شدن اجرای فرم کامل مجلس دستگاهی (پیش‌درآمد-گوشه(ها)-چهارمضراب-گوشه(ها)-تصنیف-رنگ) و افزون شدن آهنگسازی به نسبت بداهه‌پردازی در آینده‌ی نزدیک گسترده‌تر هم خواهد شد اما رادیکال‌ترین دگرگونی‌های ممکن و البته با توجه به سیر امروزینِ امورْ قابل پیش‌بینی، به احتمال قوی در حوزه‌ی سامانه و روابط  مُدال رخ  می‌دهد. به زبان غیر فنی دستگاه‌های ما در حال تغییر کردن‌اند و این تغییر به نظر من مهم‌ترین چشم‌انداز آینده‌ی موسیقی کلاسیک ما را از بُعد درون‌موسیقایی تشکیل می‌‎دهد.

با در نظر گرفتن این چند مولفه‌ی اساسی و پیش بردن فرضی زمان، دو وضعیت تقریبا هم‌نهاد ممکن قابل پیش‌بینی است: ۱- بدل شدن به یک سنت آموزشی محصور در جزیره‌های دانشگاهی ۲- بدل شدن به یک سیستم هنری و آموزشی رسمی و مقبول و محدود به بخش‌های کوچکی از جمعیت (احتمالا دارای همبستگی با پارامترهای اعتبار شغلی، سطح تحصیلات، باورهای فرهنگی و از این قبیل). هر دوی این مسیرها زمینه‌ی مشابهی دارند: زمینه‌شان وضعیتی است که در آن موسیقی کلاسیک ما (یعنی همان شکل‌های مختلف موسیقی دستگاهی مرسوم در مراکز بزرگ شهری و پذیرفته‌ی قطب‌های اصلی آموزشی) از نظر انبوهی تولیدات، حضور در سبد مصرف مخاطبان ایرانی و … میدان را به گونه‌های دیگر موسیقایی واگذار کرده باشد که اکنون می‌دانیم کرده است.

برای آن که بتوان مشخص کرد جایگاه موسیقی کلاسیک ایرانی امروزه کجاست باید سپهرهای مختلفی را به دنبال حضورش جستجو کرد. نخست سویی که توجه را جلب می‌کند جایگاه و نفوذ آن در میان مردمِ مخاطب است. گرچه داده‌های گسترده‌ی دقیقی از سلیقه‌ی شنیداری مردم در دوره‌ی حاضر در دست نیست و حتا پارامترهای درستی هم برای سنجش آن تبییدر دوره‌ی حاضر در دست نیست و حتا پارامترهای درستی هم برای سنجش آن تبیین نشده، اما قراین موجود نشان می‌دهد که این نفوذ اکنون کم و نسبت به گذشته‌اش نیز در حال کاهش بیشتری است (۱).

موسیقی ما چه خواهد شد؟ این پرسش از آینده بسیار تکرار شده است. هر چه به امروز نزدیک‌تر می‌شویم این پرسش یا مشابه‌هایش صدایی بلندتر می‌یابد. در گفت‌وشنود موسیقی‌دانان یا حتا فرهنگ‌دوستان ناموسیقی‌دان طنین این دست پرسش‌ها چنان به گوش می‌رسد که گویی آنها بیشتر بازتاب نگرانی عمیقی برای سرنوشت یک فرهنگ یا گونه‌ی موسیقایی‌اند تا پرسشی حقیقتا آینده‌پژوهانه. چنان نگرانی‌هایی بیشتر معطوف جایگاهی است که یک نوع موسیقی در آینده به خود اختصاص می‌دهد. به بیان صریح‌تر مساله در اینجا، حتا اگر به صراحت گفته نشود یا  پنهان هم شده باشد تداوم یا سروری یک گونه موسیقی است.