کیوان پهلوان

رضاقلی‌خان در شیراز نزد محمدمهدی خان تحصیل کرد و در همان‌جا وارد دستگاه حسنعلی میرزا شجاع‌السلطنه و حسینعلی میرزا فرمانفرما (پسران فتحعلی شاه) شد و به سبب ذوق ادبی و شاعری مورد توجه دو شاهزاده قرار گرفت و به سرعت ترقی کرد. او ابتدا متخلص به «چاکری» بود و سپس «هدایت» تخلص می‌‌‌‌‌‌‌ کرد.

خاندان معیرالممالک مخصوصاً دوستعلی‌خان نظام‌الدوله (نظام‌الدوله) در اواخر دوران فتحعلی شاه و اوائل دوره ناصرالدین‌شاه نقش عمده‌ای در پیدایش نوعی معماری که پیوندی بین معماری بومی‌ و فرنگی بود داشت. تکیه دولت که یکی از شاهکارهای معماری دوره قاجاریه است از ابتکارات او بود. خاندان معیری در نگارش و پیدایش نقاشی‌های هزار و یک شب صنیع‌الملک تأثیر بسیاری داشتند و رهی معیری، شاعر و ترانه‌سرای معاصر، از بازماندگان این خاندان هنری است. این خاندان همچنین در فرهنگ غذایی ایران نیز تأثیرات بسزایی داشتند و گوجه‌فرنگی را برای اولین بار در مزرعه‌ای که محوطهٔ فرودگاه مهرآباد کنونی است پرورش دادند.

سید ابوالقاسم حسینی مشهور به قائم‌مقام فراهانی صدراعظم ایران، مشغول به کار در زمانِ محمد شاه قاجار پس از عبدالله خان امین‌الدوله و پیش از حاج میرزا آقاسی بود. میرزا سیدابوالقاسم قائم مقام فراهانی، از سیدهای فرزند سیدالوزراء میرزا عیسی، از مردم هزاوه اراک بود. مادر او دخترعموی میرزا عیسی و دختر میرزا محمدحسین وفای فراهانی از وزیران دولت زند بود. اجداد او صاحب‌نام بودند و چند تن از آنان به خدمات مهم دولتی اشتغال داشتند. او در سال ۱۱۵۸ هجری شمسی به دنیا آمد و زیر نظر پدر دانشمند خود تربیت یافت و در تهران کارهای پدر را انجام داد و در آغاز جوانی علوم متداول را آموخت.

از دوره صفویه به بعد به ویژه از دوره زندیه به بعد کمی‌ ساختارهای آوازی تغییر می‌‌‌‌‌‌‌ کند که می‌‌‌‌‌‌‌ توانیم صحبت از مکتب‌های اصفهان و بعد با وجود اقبال آذر که در دوره قاجار به تبریز رفت سخن از مکتب تبریز بگوئیم که بسیار متاخر است.

پس از حمله اعراب، در زمان خلیفه عمر بن خطاب، ابوموسی اشعری در سال ۶۲۴ سپاهی را راهی فتح قم کرد و پس از آن قم مقصد مهاجران عرب از عراق و سپس علویان و شیعیان شد. این شهر از دورهٔ اموی و عباسی به تدریج به پایتخت مذهبی شیعیان تبدیل شد. پس از وفات فاطمه معصومه خواهر علی بن موسی و دفن او در قم، این نقش شهر به تدریج گسترش یافت.

در قرن هفتم، مکتب دستانی در غرب ایران با به کار گیری غزل، گام نوینی در ارتقاء مراحل گسترش موسیقی ایران برمی‌‌دارد. بهره‌گیری از غزل موجب شکل گیری گوشه‌های دستگاهی می‌‌‌‌‌‌‌‌شود. این امر مرهون عوامل فرهنگی، اجتماعی و تاریخی است. در کنار آن، می‌‌‌‌‌‌‌‌توان به جایگاه زبان فارسی و نقش آن در غزل اشاره کرد که مهم ترین ابزار کلامی‌ در خدمت موسیقی است.