محمود خوشنام

خاطره درباره برنامه های مردانه نیز می گفت: «در وهله اول فکر می کنم که آهنگسازی دارد بی بو و خاصیت می شود! آن وقت ها مرحوم صبا بود، محجوبی بود، خالقی بود…حالا هم البته چند تائی هستند ولی کم آهنگ می سازند، مثل این که سرچشمه ذوقشان خشک شده است! انگیزه برای ساختن آهنگ ندارند. مردها هم بیشتر آواز می خوانند. وقتی هم می خواهند چیز دیگری بخوانند می روند به سراغ آهنگ های قدیمی ما! …مثلا آقای «افتخاری» و آقای «اصفهانی» آهنگ های مرضیه و دلکش و پروین و مرا می خوانند ولی چیز جدید ساخته نمی شود. دیگه «روز ازل» پیدا نمی شود. نه شاعرش هست و نه آهنگسازش و نه انگیزه ساختنش…»

خاطره آنگونه که خود می گفت نخستین زن خواننده ایرانی است که در برابر دوربین تلویزیون قرار گرفته است. آن سال ها هنوز سازمان رادیو تلویزیون ملی ایران بیناد نشده بود. تلویزیون خصوصی «ثابت پاسال» قرار بود به راه بیفتد:

خاطره پروانه، خواننده توانای خوش صدائی که خاطره مادر خود «پروانه»* افسانه ای سال های دور را تداعی می کرد که تنها چند صفحه خش دار از صدایش باقی مانده است سه سال از درگذشت خاطره پروانه می گذرد. خواننده توانای خوش صدائی که در سال های پر رقابت پس از انقلاب در سایه مانده بود. او خاطره مادر خود «پروانه» افسانه ای سال های دور را تداعی می کرد که تنها چند صفحه خش دار از صدایش باقی مانده است.

بنان در سال ۱۳۳۶ در یک سانحه اتومبیل، یکی از چشمان خود را از دست داد، ولی پس از آن نیز همچنان به خواندن ادامه داد. از سال ۱۳۴۵ است که به مرور از حجم خواندنی ها کاسته و چند سال بعد خود را بازنشسته کرد. بنان به گفته همسرش از اواخر سال ۱۳۵۷، سال انقلاب، به سبب «حوادث و وقایع جاری و یاس و نا امیدی» دلخور شد و به بستر بیماری افتاد. او سرانجام در هشتم اسفند ماه سال ۱۳۶۴ به دلیل نارسایی «دستگاه گوارشی» چشم از جهان فرو بست.

غلامحسین بعدها از او آموزگار دیگر نیز بهره گرفت: ناصر سیف و میرزا طاهر ضیاء رسایی، روضه خوانی معروف به ضیاء الذاکرین. غلامحسین بنان، از سال ۱۳۲۱، دو سال پس از بنیاد نخستین فرستنده رادیویی در ایران به این سازمان پیوست و به آواز خوانی پرداخت. نخست، عبدالعلی وزیری، او را به خالقی معرفی کرد و خالقی نیز آزمایش و پرورش صدای او را به ابوالحسن صبا سپرد.

هشتم اسفند ماه امسال درست بیست سال از مرگ غلامحسین بنان آواز خوان بزرگ ایران می گذرد*. بنان نخستین کسی بود که آواز خوانی را از چهارچوب کهنه سنتی به درآورده پیرایه های تعزیه ای را از آن زدود، در گزینش شعر و پیوند آن با موسیقی دقت و سلیقه به خرج داد و با همخوانی های گرم و محفلی خود به آواز سنتی جلوه ای تازه بخشید.