بهروز مبصری

دیماه سال ۱۳۵۵ را غم انگیزترین ماه موسیقی ایرانی در دوره معاصر دانسته اند، یعنی به فاصله تنها ۲۱ روز از روز ۹ دیماه تا ۲ بهمن ماه ۱۳۵۵ ش، چهار استاد برجسته موسیقی ایرانی روی در نقاب خاک کشیدند. تعلیم یافتگان دوره قاجاریه که نزد اساتید بزرگ دوران خود تلمذ کرده بودند و بار فرهنگی دوره قاجاریه را به دوره معاصر انتقال داده بودند، به یک باره و در یک فاصله کوتاه زمانی از میان ما رخت بر کشیدند.

در قطعه «بند باز» یک حالتی است که چهار صدایی تشکیل می شود؛ کلنل وزیری یک سری مضراب های خاص خودش را به تار اضافه کرد، همچنین دسته ساز را روی نقاره کشید و چند پرده به دسته تار اضافه کرد، وی استفاده از آکورد را به جای واخوان در تار رایج کرد و صدای مضرابش با مضراب قدما خیلی فرق می کرد. استفاده از ریز ممتد هم در تار نوازی اش مشاهده می گردد.

پدرش موسی خان میر پنج بود. در تهران متولد شد، مادرش بی بی خانم نویسنده کتاب معایب الرجال بود، در سال ۱۲۸۱ اولین مشق تار را نزد دایی خود حسین علی خان فرا گرفت. در سال ۱۲۸۵ نت خوانی موسیقی را نزد یاور آقاخان آموخت و برای تکمیل دروس تئوری نزد کشیش فرانسوی به نام پدر ژفروا رفت و در همین سال بود که به محفل میرزا حسینقلی و میرزاعبدالله راه یافت.

حسین خان هنگ آفرین بین اهل فن و شاگردانش به حسین خان «ر» معروف است، زیرا برای هم آهنگ کردن ویلن با سه تار، سیم اول ویلن را یک پرده پایین آورده و به جای آنکه آنرا با نتِ «می» هم آهنگ کند، «ر» کوک می کرد. وقتی هم می خواست ویلن شاگردان را کوک کند، مکرر می گفت «ر» بده. از این جهت به حسین خان «ر» مشهور بود.

حسین هنگ آفرین، در خانواده ای متولد شد که اکثر اعضای خانواده دستی به ساز داشتند؛ پدرش، عبدالله خان تار می نواخت، برادرش عباس نوازنده کمانچه و ویلن بود و برادر دیگرش اکبر فلوت می نواخت. حسین در نوجوانی وارد شعبه موزیک مدرسه دارالفنون شد.

سند شماره ۶۹ در کتاب تاریخچه رادیو که مربوط به خردادماه ۱۳۲۱ است نشان می دهد که وی به عنوان نوازنده طراز اول با ماهی دویست تومان به استخدام رادیو در آمده است. این سند به امضای رئیس وقت موسیقی رادیو علی نقی وزیری رسیده است. آقای مهدی کمالیان در کتاب خاطرات خود «گفته ها و ناگفته ها»، ص ۶۷ میگوید (با تلخیص): چهار جلسه ایشان را دیده ام. شخصاً آشنایی نزدیک نداشتم، مردی بسیار پر احساس و عارف بود که در میان نوازندگان آن دوره کم نظیر بوده است. حتی اختلاف زیادی از نظر فکری با برادرش حاج علی اکبرخان داشته که در نوازندگیش هویدا است. فقط یک شاگرد به نام لطف الله مجد داشت؛ البته افرادی هستند که می گویند شاگرد ایشان بوده اند، شاید بوده اند ولی بنده اطلاع ندارم. دوست بنده آقای میرهادی می گفت من شش ماه نزد عبدالحسین شهنازی می رفتم و پیشرفتی در نواختن تار نکردم، یک روز به منزل اش رفته بودم عبدالحسین شهنازی مستخدم خودش را صدا کرد و گفت تار آقا را تا دم در ببرید یعنی دیگر نیایم و بدین وسیله عذر مرا خواست.»