مسعود پورقریب

امیری گیلان مانند امیری غرب، از نغمه‌ی شاهد در اکتاو عبور می‌کند و مانند امیری تنکابن، یک درجه بالاتر می‌رود. گستره‌ی صوتی آن نیز بسیار شبیه به امیری‌های غرب (شکل ۳ و شکل ۸) است، با این تفاوت که یک درجه از شاهد به زیر می‌آید، یعنی یک نغمه (دو)، در ابتدای بستر صوتی‌اش، بیشتر دارد. «آواز امیری‌ای که در مناطق شرق و جنوب‌شرقی گیلان خوانده می‌شود متاثر از آواز امیری مازندران است، اما در مناطق کوهستانی گیلان رنگ و بوی دیگری دارد.» (پورشعبان ۱۳۹۴، ۴۱)

آوانگاری زیر مربوط به آواز امیری شرق (رضایی ۱۳۸۲، شیار شماره‌ی ۷) است، که مانند موارد قبلی در مد شور اجرا شده است. باز هم مانند هر دو آواز امیری قبلی که مورد بررسی قرار گرفتند، این مورد هم از نغمه‌ی درجه‌ی هفتم (زیرین شاهد) بستر صوتی‌اش (در اکتاو) شروع می‌شود و با گردش ملودی نزولی، باز هم مانند امیری‌های قبل، روی درجه‌ی چهارم شور، ایست موقت انجام می‌دهد. مجددا از درجه‌ی هفتم آغاز و روی درجه‌ی اول مد که در واقع شاهد شور می‌باشد ایست قطعی انجام می‌شود.

در کتاب گنجینه‌ی موسیقی مازندران-پژوهشی گسترده در آواهای ماندگار موسیقی مازندران (احمدی ۱۳۹۴، ۱۷۹ و ۱۸۱) یک آواز امیری شرق مازندران آوانگاری شده است که بستر صوتی آن به شرح زیر است) شکل۴):

در کتاب آهنگ‌های محلی گیلان (مبشری ۲۵۳۵، ۳۲ و۳۳) آوانگاری آهنگ شرفشاهی آمده است. همانطور که در پاراگراف انتهای صفحه ی پنجم، ذکر شد، این موسیقی شباهت فراوانی به امیری غرب مازندران دارد، و از عوامل تاثیر‌گزار بر امیری غرب مازندران است، بستر صوتی این قطعه را در شکل ۲ آورده ایم. در این اشکال (نمودارها) نغمه‌ی شاهد را با حرف S، نغمه‌ی ایست را با حرف I، نغمه ی پایان را با حرف P، و نغمه‌ی آغاز را با حرف A نشان داده‌ایم:

«اگر حوزه‌ی غرب مازندران را به ترتیب از شرق به غرب یعنی از مازندران به طرف گیلان در نظر بگیریم سه منطقه‌ی فرهنگی این حوزه را در بر می‌گیرد: اول مناطقی که تحت تاثیر موسیقی مازندران است و پیوندهای زبانی در این وابستگی نقش اساسی دارند، دوم مناطقی که تحت تاثیر موسیقی گیلان و زبان گیلکی هستند و این حوزه در سمت غربی رودخانه چشمه کیله قرار می‌گیرد و تحت تاثیر شرق گیلان است، سوم مناطقی که اقوام مهاجر با توجه به سابقه‌ی تاریخی اجرای موسیقی در سرزمین قبلی به اجرای موسیقی می‌پردازند و در فرهنگ منطقه کمتر آمیخته شده‌اند و بنا بر خصلت قومی این تقسیم‌بندی صورت گرفته است، این منطقه در برگیرنده‌ی حوزه‌ی کلاردشت و اطراف آن است که اقوام کرد و لک و ایلات افشار مهمترین گروه‌های قومی این منطقه هستند» (همان، ۵).

آواز امیری، به علت گستردگی مازندران در مناطق مختلف به شیوه‌های مختلف اجرا می‌گردد. این موسیقی در تمام مناطق تبری زبان کشور متداول است. «بر همین اساس مردم ساکن در بخش‌های عمده‌ای از کوهستان‌های البرز همچون قصران قدیم شامل (لواسانات، اوشان و فشم) رودهن و بوم‌هن دماوند و فیروزکوه، سوادکوه لاریجان و دو سمت رودخانه‌ی هراز، کوهستان‌های دوهزار و سه هزار، کجور، چلا و بندپی، دودانگه، چهاردانگه تا هزارجریب شرقی، رادکان، شاه کوه، شاهوار در نواحی جنوب گرگان و علی‌آباد کتول از این موسیقی استفاده می‌کنند. از سوی دیگر این موسیقی در جلگه‌های شمالی البرز و سواحل جنوبی دریای مازندران یعنی از دشت‌های غیر ترکمن‌نشین کتول و بلوک آستارآباد قدیم در شرق تا دو سوی نشتارود در غرب استان مازندران عمومیت دارد» (نصری اشرفی ۱۳۷۴، ۹).

«نخستین بار «برنهارد دارن» خاورشناس روسی به همت میرزا محمد شفیع مازندرانی و آقا محمدصادق، اشعار او را از محفوظات مردم جمع‌آوری کردند و پس از ترجمه به سال ۱۲۳۷ هجری شمسی در«پترزبورگـ» انتشار دادند» (همان، ۷۴).