مسعود پورقریب

از دیگر ملزومات توانایی پاسخ دادن به آواز، رعایت دقیق سکوت هاست. کم یا زیاد شدن سکوت ها، در ذهن مخاطب، حس عدم اشراف نوازنده از کاری که انجام می دهد را متبادر می کند. سکوت از اجزای اصلی موسیقی، و رعایت دقیق آن نیازمند توانایی بالای نوازنده در محاسبه آن است. «آستانه تشخیص فاصله (سکوت، وقفه) یعنی کمترین وقفه زمانی لازم برای تشخیص وجود سکوت» (همان،۱۸۳).

از منظر علمی جواب آواز یعنی دریافت صوت خواننده توسط مغز نوازنده و تجزیه و تحلیل و پاسخ دادن به آن که همان نواختن ساز است. لازمه انجام صحیح این موضوع برخوردار بودن نوازنده از حافظه و تربیت شنیداری قدرتمند و توانایی پردازش شنیداری است. تربیت و حافظه شنیداری برای یک موسیقیدان را می توانیم توانایی تفکیک و تشخیص سریع و صحیح زیر و بمی های (فرکانسهای) تولید شده توسط حنجره خواننده و پردازش شنیداری را، مقایسه صوت مذکور با اصوات ساز و انتقال و اجرای آن توسط نوازنده تعریف کنیم. در مورد یک نوازنده ویرتوز، پردازش شنیداری بسیار سریعتر و دقیق تر از افراد عادی جامعه رخ می دهد.

در رساله ی «بررسی جواب آواز در اجرای سه استاد تار»، در بررسی جواب آواز استادان فرهنگ شریف، محمدرضا لطفی و حسین علیزاده آمده است: «نوازندگی فرهنگ شریف، به دلیل اینکه هم در بخش همراهی با آواز و هم در بخش جواب آواز، با ملودی های اجرا شده توسط خواننده، مطابقت ندارد و نوازنده بیشتر به بداهه پردازی و بسط و گسترش ملودی ها همراه با تزئینات پرداخته است.

برای اولین بار، این مقاله پژوهشی، بر اساس منابع کتابخانه ای، در زمینه نقش پردازش شنیداری در ارائه جواب آواز موسیقی ایرانی نگارش شده است. جواب آواز که از سخت ترین و زیباترین بخش های هنر موسیقی ایرانی است، از دیرباز توسط نوازندگان و خوانندگان حرفه ای ایران زمین اجرا می شده است. اما در کنار سایر شئون موسیقی ایران، مانند نت نگاری، ضبط و اجرای ردیف های اساتید مختلف، انواع و اقسام تجزیه تحلیل ها از مبانی موسیقی ایرانی، یا گردآوری و تدوین کتب و متد آموزشی برای سازهای مختلف و یا آواز، این مقوله که بسیار مهم و حیاتی است، دارای روش آموزش بنیانی و مدون نمی باشد. در این مقاله پس از مقدمه ای کوتاه درباره جواب آواز، به تعریف اقسام آن پرداخته ایم و با ارجاع به دو اثر، تعریف جواب آواز را کامل کردیم.