گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

هشتادمین سالگمرگ درویش خان (۱)

غلامحسین درویش معروف به درویش خان از نوابغ موسیقی سدۀ اخیر است. وی هنرمندی خلّاق با سلیقه و ظریف و نوازنده ای ماهر و چیره دست بود. وی در سال ۱۲۵۱ به دنیا آمد پدرش حاجی بشیر نام داشت که از اهالی طالقان بود و سه تار مینواخت. از آنجایی که شوق فرزندش را در یاد گیری موسیقی دریافت وی را به موزیک دارالفنون سپرد.

غلامحسین در آنجا خط موسیقی را فرا گرفت و در آنجا به یاد گیری سازهای بادی و طبل پرداخت. از آنجا که پدرش همه را درویش خطاب میکرد بعدها غلامحسین نیز به درویش معروف شد. بعدها وی به خدمت استادان یگانۀ تار آن دوران میرزا حسینقلی و میرزا عبدالله رسید و نوازندگی تار و سه تار را نزد ایشان فرا گرفت. در آن دوران نوازندگان به دو دسته تقسیم می شدند.

دستۀ اوّل نوازندگان و هنرمندان توانایی بودند که جذب دربار شاهان و شاهزادگان می شدند و دستۀ دوّم نوازندگان معمولی و کم سوادی بودند دوره گرد و پیشۀ مطربی پیش می گرفتند و نزد مردم از طبقه و منزلت خوبی بر خوردار نبودند.

درویش نیز در آن دوران مورد توجّه شعاع السلطنه فرزند مظفرالدین شاه قرار گرفت. و هنگامیکه شاهزاده والی فارس گردید درویش خان هم جزو همراهان والی به شیراز رفت.

شبی در شیراز درویش خان به دعوت یکی از بزرگان در مجلسی ساز مینوازد که والی فارس از این عمل درویش خان بر آشفته میشود که چرا نوازندۀ خاص او در جای دیگری ساز نواخته درویش خان را احضار میکند و دستور میدهد تا انگشتان او را قطع کنند.

درویش خان از شیراز میگریزد و به تهران می آید و کلاس موسیقی در تهران دایر می کند. شعاع السلطنه دوباره درویش را احضار میکند امّا این بار.

درویش خان به سفارت انگلیس پناهنده میشود و وقتی همسر سفیر انگلیس از درویش میخواهد که ساز بنوازد درویش نیز قطعاتی از موسیقی اروپا را اجرا میکند که وی را خوش می آید و همراه وی با پیانو همراهی میکند، و بعد نیز وساطت میکند و درویش از بند اسارت شعاع السلطنه خارج می شود و این همان چیزی بوده است که درویش خان همواره آرزویش را داشته است. هنرمندی آزاد و رها بدون هیچ قید و بندی بتواند به کارهای هنریش بپردازد. پس از این درویش به سلک دراویش صفائی و ظهیرالدوله سر می سپرد.

هنگامیکه نهضت مشروطیت آغاز می شود. درویش خان نیز همراه با مجاهدین آن دوران همگام شده و تصنیفهای مهیمن می سازد و در اجتماعات مشروطه خواهان شرکت میجوید. سید حسین طاهر زاده خوانندۀ معروف آن دوران نیز به انجمن اخوت در منزل ظهیرالدوله به فیض دیدار. درویش خان نائل میشود و پس از آن باهم همسفر می شوند و به لندن می روند.

این مسافرت در زمان استبداد صغیر دورۀ سلطنت محمد شاه قاجار بود. در این سفر مجاهدین مشروطه خواه در رشت بودند که به خواهش آنها درویش خان همراه با گروه کوچک خود سه شب در آن شهر کنسرت می دهد. همراهان در سفر اوّل حبیب الله شهردار، سید حسین طاهر زاده، رضا قلی خان، حسین خان هنگ آفرین، باقر خان رامشگر و اسدالله خان.

در سفر دوم درویش خان به تفلیس میرود. این گروه به تشویق ایرانیانی که در تفلیس بودند کنسرتی را دادند که بسیار جالب توجّه بود. امّا اساساً هدف از این سفرها ضبط صفحه بوده است که بار اول به دعوت کمپانی (his masters voice) و بار دوّم را کمپانی داوید اُف پر کرد که به برلین برای چاپ فرستاده شد و تعدادی از آنها به تهران رسید ولی بقیّه به علت پیش آمدن جنگ جهانی اول (۱۹۱۸ – ۱۹۱۴ ) از بین رفت.

هوشنگ فراهانی

هوشنگ فراهانی

دیدگاه ها ۶

بیشتر بحث شده است