گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

تحلیلی بر «چنگ رودکی» (۴)

با آغاز بخش بعدی و تغییر وزن قطعه، موتیف هایی در وزن ۴/۲ نواخته می شوند که تا حدّ زیادی از نظر ریتمیک و به میزان کمتری از لحاظ فواصل شبیه موتیف های اورتور هستند. این بخش، برخلاف بخش اورتور، در شور و دشتی است و مانند بخش پیشین خود بر نت های «لا» و «ر» تاکید بیشتری دارد. در ادامه، خوانندگان بخشی از غزل را در همین وزن می خوانند که با تمثیل هایی، بازگشت «میر» را مژده می دهد: «میر ماه است و بخارا آسمان/ ماه سوی آسمان آید همی- میر سرو است و بخارا بوستان/ سرو سوی بوستان آید همی». تحرّک بیشتر ریتمیک این بخش طبعاَ هماهنگی بهتری با ابیات ذکر شده دارد.

خواننده ی زن، با تاکیدی طولانی به وسیله ی کلمه ی «میر» بر روی شاهد دشتی (لا)، وارد می شود. پیش از ورود خواننده ی زن، دو دانگ متصل لا-ر و ر-سل مورد تاکید قرار می گیرند و سپس ملودی روی نت رd2 (حد فاصل این دو دانگ) فرود می آید که در حقیقت شاهد و فرود شور نیز هست.

سپس، با خواندن مصرع «میر ماه است و بخارا آسمان» توسط «مرضیه»، ملودی با حرکتی پایین رونده به سمت دانگ اوّل شور، وارد حوزه ای دیگر می شود. در ادامه، با ورود «بنان» و اجرای مصرع «میر سرو است و بخارا بوستان»، قطعه بازگشتی به دستگاه همایون و آواز اصفهان دارد.

در این بخش، بنان روی نت «ر» بیت را آغاز می کند (در نت نگاری، d2 نوشته شده که یک نهم بالاتر از دوی میانی است، با این حال، با توجه به گستره ی صدایی بنان در حقیقت این نت یک اکتاو پایین تر اجرا می شود). پس از حرکتی پایین رونده، ملودی روی همان نتی که مصرع با آن آغاز شده بود فرود می آید («ر» یا d1).

این ملودی، با این که روی فرود اصفهان و همایون توقف می کند، به دلیل حرکت بالارونده ی خود حالتی از تعلیق را به وجود می آورد. در حقیقت احتمالاَ اگر این نت روی «ر» یک اکتاو پایین تر فرود می آمد، احساس فرود و تمام کنندگی محسوس تر بود.

در کنار این موضوع، به دلیل مدولاسیون و بازگشت به همایون و اصفهان که چندمیزان بیشتر از وقوع آن نمی گذرد و فرود سریع ملودی بدون تثبیت کامل دستگاه مقصد، این حسّ تعلیق و تنش و انتظار بیشتر تقویت می شود.

به این حسّ تعلیق و تنش، با ورود مرضیه پاسخی هنرمندانه داده می شود. مرضیه، درست مانند آغاز اوّلین مصرع بیت پیشین، روی نت «لا» a1 (شاهد دشتی) تاکید می کند و ملودی مصرع جدید (سرو سوی بوستان آید همی) با تاکید بر روی این نت اجرا می شود.

این عمل، تاثیری غیرقابل انکار بر شنونده دارد؛ و به دلیل بازگشت به حالت مصرع اوّل بیت قبل (از لحاظ موسیقایی) در دستگاه جدید، القاگر آرامش و پاسخی جالب توجه به تنش موسیقایی مصرع قبلی است.

در اجرای این مصرع، ابتدا روی فواصل مشترک دشتی و اصفهان تاکید می شود (با حرکت خیزانی) و سپس با فرود به سمت دانگ اوّل اصفهان، بازگشت به اصفهان و همایون تکمیل می گردد

کامیار صلواتی

کامیار صلواتی

متولد ۱۳۶۹، تویسرکان
پژوهشگر حوزه‌ی موسیقی کلاسیک ایرانی و تاریخ معاصر موسیقی در ایران
کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران از دانشگاه تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است