محبوبه خلوتی
دو سال پیش مطلبی با عنوان «عدم تشخیص صدای استراد توسط سولیست ها!» در سایت منتشر شد که در آن به نتیجه آزمایشی پرداخته شد که طی آن ویولنیست های شرکت کننده در آزمایش، طی شرایط خاصی به نوازندگی با ویولن های مختلف می پرداختند و پس از آن به پرسش هایی در باره سازی که با آن نواختند پاسخ می دادند که مطلب یاد شده به این پاسخ ها پرداخت. مطلب زیر علاوه بر مرور نتایج این آزمایش، نظرات مخالف و موافق با آن را نیز مرور می کند:
نتایج آزمایش به اصطلاح کور (blind test) ثابت کرد که ویولن های «استادان قدیمی» زیاد هم خاص نیستند!
نسل های بسیاری از موزیسین ها ارزش زیادی برای ویولن های ساخت دست تعداد انگشت شماری از استادان ویولن سازی ایتالیایی در قرن هجدهم قائل بودند؛ به خصوص برای مشهورترین آنها آنتونیو استرادیواری که ساخته هایش به اختصار «استراد» خوانده می شود.
ممکن است نتایج این آزمایش، موزیسین ها و طرفدارانشان را خشمناک نکند اما قطعا برایشان شکه کننده است. اگر نتایج این آزمایش درست از آب دربیاید، خیلی از ما بی جهت تحت تأثیر رمزآلودگی شدید این ساز ها قرار گرفته ایم البته اگر از قیمت هایشان صرفنظر کنیم. در واقع، به گفته دانشمندان، این سازها از سازهای خوب جدید بهتر نیستند.
شاید طعنه آمیزترین جنبه این داستان این باشد که پژوهشگران هزینه های زیادی را صرف آنالیزهایی کرده اند تا دریابند که دقیقا چه چیزی باعث می شود که ویولن های استراد و سازهایی از این دست اینقدر خاص باشند؛ نتایج این آنالیز نشان داده است که پاسخ هیچ است!
پژوهشگران دو نوع واکنش به این پژوهش نشان دادند؛ یک دسته کاملا مشکوک بودند و معتقد بودند که شاید کسانی که این آزمایش را راه انداخته اند مقایسه ای غیرمعقول بین ویولن های آنتیکی که وضعیت بدی داشتند با ویولن های مدرن راه انداخته اند که عالی بودند زیرا دقیقا از تحقیقات جدید بهره برده اند.
کلودیا فریتز از دانشگاه پاریس و همکارانش این آزمایش را در جریان هشتمین مسابقه ویولن ایندیانا پولیس (IVCI) انجام دادند در گزارشی که در مجله پیشرفت های آکادمی ملی علوم چاپ شد بیان کرده اند که «نتایج پژوهش آنها چالش چشمگیری را برای عقل متعارف ایجاد می کند.»
در این گزارش آمده است که «قضاوت نوازندگان درباره صدای ویولن استرادیواری ممکن است تحت تأثیر ارزش مالی بسیار بالا و اهمیت تاریخی این ساز قرار گرفته باشد» اما تا کنون هیچ پژوهشی به چگونگی تأثیر این تعصبات بر کیفیت بدست آمده از این ساز نپرداخته است.
به گفته فریتز و همکاران، آنها برای انجام این آزمایش از پژوهشی جدید الهام گرفته اند که در آن «به شرکت کنندگان نوشیدنی هایی برای چشیدن داده شد. در عین حال نیز، فعالیت ذهن آنها توسط دستگاه ام آر آی زیر نظر بود. ثابت شد که با بالا بردن قیمت نوشیدنی مزه آن نیز در نظر شرکت کنندگان بهتر می شد. همچنین فعالیت در بخشی از مغز که مسئول رمزگذاری لذت های تجربه شده است افزایش یافت.»
گروه فریتز از «۲۱ ویولنیست با تجربه خواستند که ویولن های استرادیواری و گوارنری را با سازهای کیفیت بالای جدید مقایسه کنند. ترجیحات بدست آمده بر اساس تجربه های شخصی ویلونیست ها از نواختن ساز در شرایط کور دوطرفه در اتاقی با آکوستیک خشک بود.» شرایط کور دو طرفه یعنی شرایطی که در آن نه نوازنده ها و نه آزمونگران از اینکه چه سازی در هر آزمایشی مورد استفاده قرار می گیرد اطلاع داشتند.
نتایج به گفته فریتز و همکاران:
«ویولن هایی که بیشتر ترجیح داده شدند همگی جدید بودند.»
«ویولنی که کمترین تمایلی به آن نشان داده شد استرادیواری بود.»
«همبستگی اندکی بین سن و ارزش مالی یک ساز و کیفیت درک شده آن وجود داشت.»
«اکثر نوازنده ها از تشخیص اینکه ویولن مورد علاقه شان جدید یا قدیمی بود عاجز بودند.»
بسیار متشکرم از قبول زحمت ترجمه این مقاله توسط خانم خلوتی.
یک ارزیابی صحیح وقتی ارزشمند است که همه جوانب در ان در نظرگرفته شود. در ارتباط با اشخاصی چون اماتی و استراد و فرزندانشان و گوارنری باید به تاثیر انها در تکامل ویولن و ساخت الگوهای شاهکار از لحاظ معماری و زیبایی و اکوستیک توجه داشت و یا مواردی چون تکنیک ساخت رنگ و شیوه رنگ زدن ساز و غیره و صدا تنها یکی از عوامل ویولن است.نکته دوم این است که این موضوع نیز مثل بسیاری دیگر از موارد بشری امروز از تعادل خارج گشته است بطوری که پس از انکه ویوم شروع به جمع اوری سازهای استراد نمود و انها را به عنوان سازهایی ارزشمند به جامعه نوازندگان شناساند تلاش برای سرمایه گذاری مالی و فکری و تمرکز بر این سازها به تدریج افزایش یافت و کم کم وقتی یک ساز استراد توانست قیمتی نجومی یابد زمینه دلالی و سرمایه گذاری و الهه پروری محیا گشت و امروز نیز ادامه دارد باید توجه داشت که از حدود ۷۰۰ ویولن استرادیواری تعداد ۵۰-۶۰ ساز از جهات گوناگون از تکنیک ساخت و اجرا و متریال گرفته تا کیفیت صوتی در سطحی بسیار عالی قرار دارند و نمونه های صوتی این سازها نیز وجود دارد و این موضوعی است که دارندگان بسیاری از دیگر استراد ها و نیز فروشندگان این سازها از کنار ان سود می جویند و بنابراین یک عامل موضوع مالی و برند سازی و عامل دیگر پتانسیل واقعی است که در این تعداد محدودی از این سازها وجود دارد و در اینجا نیز نباید از تعادل خارج گشت یعنی از یک طرف یک ساز را به قیمتی نجومی رساند یا از طرف دیگر بکلی مثل این تحقیق اصل ماجرا را از بیخ و بن نادیده گرفت و نقض نمود.نکته سوم این است که قابلیت های اکوستیکی یک ساز تنها نیاز به نوازنده ندارد بسیاری از ابزارهای دقیق و ازمایشات به کمک.کامپیوتر می توانند پتانسیل سازهای مختلف را نشان دهند حتی بسیار دقیق تر از انسان و غیر از این موضوع توجه به این نکته نیز لازم است که یک ساز چه مدتی در اختیار نوازنده است به طبع هر چه این زمان بیشتر باشد زمینه درک ساز بشتر محیا خواهد شد و نکته اخر اینکه فارغ از نام استراد و… زمان عاملی است که بر روی چوب به شدت تاثیر گذار است و وقتی با رزونانس همراه شود که ناشی از نواختن مدام با ویولن است می تواند هر سازی را ارتقا دهد و امروزه می تواند بافت ملکولی چوب ها را مشاهده نمود و تاثیر گذشت زمان بر ساختار چوب را دریافت. موضوع اصلی این است که هر چیز درجای خود ارزش یابی شود یک ویولن مدرن امروزی با دانش روز و ابزار کارامد و چوب قدیمی می تواند سازی بسیار ارزشمند باشد و یک ساز قذیمی از استادکاری بزرگ نیز اثری است هنری و دارای صدایی از عمق تاریخ که صدایی ناب دارد. اشکال انجا بوجود می اید که تعداد انگشت شمار سازهای قدیمی و سودجویی عده ای کار را از تعدل خارج می سازد
بهترین نمونه برای پرداختن جامع به قضیه ساز توجه به سازی به نام مسیح استرادیوری است که بدون انکه هیچ گونه نمونه صوتی و اجرایی از ان موجود باشد با توجه به عوامل مختلف ساز سازی امروزه به عنوان ارزشمتدترین اینسترومنت دنیا شناخته می شود.