هادی سپهری
بخش اول:
فرهنگ های شفاهی
«واژه فرهنگ در زبانهای اروپایی (انگلیسی، فرانسوی و آلمانی)، Kultrur, Culture, Culture می گویند که از واژه CULTURA برمی آید، و از ریشه لاتینی COLERE» (پهلوان/۱۳۸۲، ۳). «فرهنگ در معنای انتزاعی خود سه کاربرد عمده پیدا می کند: اول به صورت یک اسم مستقل و انتزاعی که فراگرد عام رشد فکری، معنوی و زیبایی-شناسانه را می نمایاند؛ دوم آن که کاربردی عام یا خاص پیدا می کند که معرف روش زندگی معینی است (در یک گروه، مردم، دوره یا بشریت بطورکلی)؛ و سوم توصیف آثار و تجربیات فکری که بخصوص فعالیتهای هنری را هدف می گیرد» (پهلوان/۱۳۸۲، ۶). امروزه بسیاری از فعالیت های هنری را با فرهنگ مترادف می گیرند و وزارتخانه هایی در دنیا به اسم وزارت فرهنگ برپا شده اند که بسته به مورد و کشور، فعالیتهای مختلفی را به نام فرهنگ و هنر سازمان می دهند.
در ایران چنین وزارتخانه ای نخست با نام وزارت فرهنگ و هنر در سال ۱۳۴۳ به راه افتاد که پس از انقلاب ۵۷ تغییر نام داد و اکنون با نام وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی کار می کند.
«در زبان فارسی در قیاس با زبانهای اروپایی، واژه فرهنگ معنای غیرمادی واضح تری دارد. وقتی می گوییم فرهنگ ترافیک، منظورمان نوع خاصی از رفتار در حوزه راهنمایی و رانندگی است. یا وقتی می گوییم فلانی فرهنگ آپارتمان-نشینی ندارد، منظورمان این است که با قواعد و آداب سکونت در مجتمع های مسکونی آشنا نیست. این معناها در زبان فارسی همگی به نوعی رفتار و به شیوه زیستن توجه می کند» (پهلوان/۱۳۸۲، ۷ و ۸).
فرهنگ وتمدن، دیرزمانی است که به صورت شفاهی در آسیا و مخصوصاً خاور میانه جریان داشته و دارد. «در جامعه سنتی که خاطره قومی هنوز منشأ اثر است، تفکر در واقع تذکر است. به عبارت دیگر، خاطره قومی همچون چشمه فیاضی است که هر کس را به فراخور کوشش و استعدادش بهره مند می کند.
در این جوامع سنت شفاهی نقش بسزایی دارد، چه بسا که دانسته ها سینه به سینه منتقل می شود» (شایگان/۱۳۸۲، ۱۰۲). «شفاهی بودن، از ویژگی های فرهنگ های آسیایی در گذشته بوده است» (درویشی/۱۳۸۲، ۶۱). به این صورت که انتقال و آموزش اغلب دستاوردهای فرهنگی ازقبیل علوم، ادبیات (اعم از افسانه ها و داستان ها و… )، هنرها (رقص، موسیقی و… )، باورها و آیین های مذهبی به شیوه شفاهی انجام می شده است. «بدین معنا که اصول نظری و قواعد عملی این موسیقی ها [وهر فعالیت فرهنگی] توأماً به صورت شفاهی و سینه به سینه، نسل به نسل انتقال می یافته است» (درویشی/۱۳۸۲، ۶۱).
«در فرهنگ های کهن، موسیقی بخش جدایی ناپذیر زندگی مردم بوده است. موسیقی در این فرهنگ ها موضوعیت داشته و هر نوعِ آن مربوط به یکی از فعل و انفعالات مادی، معنوی و روانی مردم بوده است. با گسست این ارتباط، موضوعیت بسیاری از نمونه های موسیقی به تدریج از میان رفته و کاربرد واقعی و عملی بسیاری از این نمونه ها در زادگاه خود نیز منتفی شده است. اما این نمونه ها هنوز غالباً در سالن های کنسرت اجرا می شوند. به عبارت دیگر، به پدیده های موزه ای تبدیل شده اند که بیشتر مورد توجه توریست های موسیقی و موسیقی پژوهان اند، نه مردم زادگاهشان. این ها روزگاری به عنوان فرهنگ شفاهی در بطن زندگی مردم جاری بوده اند اما امروز به فولکلور تبدیل شده اند. به این ترتیب فولکلور، اصل و جوهر فرهنگ شفاهی نیست بلکه شکل نمایشی آن است» (درویشی/۱۳۸۲، ۵۰).
۱ نظر