گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

آسیب شناسیِ کاربرد نت در موسیقی کلاسیک ایرانی (۱۲)

یکی از موارد مهم در زمینه موسیقی کنونی ایران که بسیار با اهمیت است، وجود و لزوم حضور فواصل کوچکتر از نیم پرده یا میکروتُن (ریز پرده) است. با حذف این فواصل یکی از اصلی ترین خصوصیات درونی موسیقی ایران دچار فقدان می گردد و این موسیقی دیگر خاصیت خود را نخواهد داشت.

• عامل دیگر از عوامل بسیار پر اهمیت، وجود گسترش های ملودیک متنوع در قالب ملودی های مبنا (ملودی مدل) به عنوان گوشه های مختلف در متن این موسیقی است. ‌‌«موسیقی ایرانی از سیستم مُدالی استفاده می کند که در آن یک سری چهارچوب های مدال عرضه می شوند. این سیستم با موسیقی های مدال قسمتی از جهان ـ که فرهنگ های اصلی آن را علاوه بر ایرانیان، ترک ها، عرب ها و تا حدودی هندی ها تشکیل می-دهند ـ نقاط مشترک بسیار دارد.

قبل از رواج تئوری و نت نویسی موسیقی غربی، نگرش و ذهنیت دانشمندان و موسیقیدانانِ این فرهنگ ها به نحوی بود که موسیقی را به صورت نظمی در فواصل می دیدند و قواعد و اصول آن را به دو بخش مجزا ـ یعنی فواصل بین صداها از نظر زمانی و فواصل بین زیر و بمی صداها ـ ترتیب می دادند‌‌» (طلائی، ۲۰). شکل گیری این سیستم مدال در قالب گوشه های مرتب شده، ردیف نام دارد و ‌‌«چشم پوشیدن از ردیف به منزله بریدن از فرهنگ موسیقایی است. اگر از ردیف آگاهی نداشته باشیم، نمی توانیم دعوی شناختن موسیقی ایرانی را داشته باشیم‌‌» (دورینگ/۱۳۷۳، ۱۵).

• سومین عامل از عوامل مهم، وجود تزئینات فراوان برای اجرای موسیقی کلاسیک ایرانی است. ‌‌«مقصود ما از تزئین در اینجا، هر آن چیزی است که به یک یا چند نت برجستگی می بخشد. ساده ترین شیوه، عبارت است از تأکید کردن بر یک صدا در میان سایر صداها. در این خصوص، موسیقی ایرانی به روشنی از موسیقی غربی پس از سده هجدهم متمایز می شود.

در حالی که در غرب تضادهای شدت بر روی جمله های کامل تأثیر می گذارند، در موسیقی ایرانی تضادها از نتی به نت دیگر عمل می کنند. بدین سان، تزئین ها همچون سایه هایی هستند که نت های اصلی را دنبال می کنند و به صورتی آهسته تر، در پس زمینه نواخته می شوند. موسیقی ایرانی، که ساختار آهنگین آن اغلب ساده باقی می ماند، به واسطه این بازی سایه روشن، مشخصاً برجستگی می یابد‌‌» (دورینگ/۱۳۷۳، ۲۱).

‌‌«در صحبت از تزئین، صفوت توضیح می دهد: در موسیقی ایرانی هیچ نتی بدون زینت اجرا نمی شود. به عبارت دیگر هیچ نتی از آغاز تا انتها به یک شکل باقی نمی ماند. هر یک از نت های اصلی ملودی معمولاً با تأکید بیشتر و ادامه نرمتری اجرا می شود. از طرف دیگر نت های زینتی همیشه نرم تر نواخته می شود. این تغییر صدا بسیار ظریف است و ممکن است برای گوشِ ناآشنا ناخوشایند بنماید‌‌» (میلر/۱۳۸۴، ۵۳).

عامل دیگر، وجود متر آزاد در کنار مترهای ثابت و متغیر برای قطعات موسیقی کلاسیک ایرانی است. ‌‌«موسیقی هر ملتی زمان-بندی و سرعت خاص خود را دارد که با تمام شئون زندگی، طبیعت و نظا م های فکری آن ملت پیوند دارد. ادوار ریتمیک در سنت-های موسیقی ایرانی، از یک سو بازتاب زندگی طبیعی و از سوی دیگر بازتاب سرعت زندگی ماوراءطبیعی، معنوی و درونی در تفکر ایرانی و نیز منعکس کننده تعلیق ابعاد زمان و مکان در این تفکر است. این ویژگی را می توان در کاشی کاری، تزئینات بنا، معماری، نگارگری ایرانی و شعر کلاسیک فارسی نیز مشاهده کرد. در این هنرها نقش و نگارها، طرح ها و واژه ها ارتباطی فشرده، تنگاتنگ و مطبق دارند و سرعت و زمان بندی شان از اهمیتی خاص برخوردار است.

هادی سپهری

هادی سپهری

متولد ۱۳۵۶ تهران
فوق لیسانس اتنوموزیکولوژی از دانشگاه هنرهای زیبا اتنوموزیکولوگ و نوازنده تار، سه تار، دیوان، دف و تنبک

۱ نظر

بیشتر بحث شده است