گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

مقدمه
با تاسیس مدرسه موزیک نظام و آشنایی موسیقیدانان ایرانی با تئوری مدون موسیقی غربی، تلاشی برای تدوین نظام و قوانین حاکم بر دستگاه ها و آوازهای موسیقی ایرانی آغاز شد. شاید بتوان کتاب «مجمع الادوار» نوشته مهدیقلی هدایت (منتشره در تاریخ ۱۲۷۸ هجری شمسی) را به عنوان اولین اثر مکتوب معاصر در بررسی نظری موسیقی دانست. بعد از این کتاب، مهم ترین کتب موسیقی نظری ایران، در دهه ۱۳۱۰ هجری شمسی و به قلم دو تن از موسیقیدانان برجسته کشور، یعنی علینقی وزیری و روح الله خالقی نوشته شد. این بررسی ها به طور مستمر توسط موسیقیدانان مختلف تا امروز ادامه داشته است.

در این مقاله بر اساس مطالعات «مرتضی حنانه» که در کتاب «گام های گمشده» منتشر شده است، به بررسی برخی از دستگاه های موسیقی ایرانی پرداخته شده است.

مفاهیم و اصطلاحات رایج در موسیقی نظری ایران
متاسفانه در تعریف و تبیین مفاهیم و اصطلاحات مربوط به بررسی دستگاه های موسیقی ایرانی یک نوع به هم ریختگی موجود است. برخی از این اصطلاحات عبارتند از: شاهد، ایست، آغاز، پایان (فینال) و نمایان.

طبق نظر هرمز فرهت نت پایان (فینال) معادل تونیک غرب است که خاتمه را نشان می دهد و نت آغاز نتی است که یک «مقام» با آن شروع می شود. هم چنین وی بیان می کند که ایست نتی است که به عنوان خاتمه جملاتی غیر از فرود نهایی به کار می رود و شاهد نتی است برجسته و آشکار که هم می تواند پایان باشد و هم پایان نباشد.

روح الله خالقی بیان می کند که علاوه بر «تونیک» یک یا دو نت مهم دیگر در «گام» موجود است که شاهد و ایست نام دارند. بطوریکه شاهد نتی است که خود را بیشتر از سایرین نشان می دهد و ایست نتی است که می توان روی آن توقف کرد ولی این توقف فرود کامل و خاتمه آواز را نشان نمی دهد. هم چنین وی طبق تئوری غرب نتی را به عنوان «نمایان حقیقی» معرفی می کند که در فرود به کار می رود.

مرتضی حنانه بیان می کند که شاهد محور اصلی درآمد «دستگاه ها و مقام ها» (۱) است که اولاً بیش از سایر صداها در یک جمله موسیقی تکرار می گردد و ثانیاً به محض شنیدن و تکرار و تعویض آن با اصوات ماقبل و مابعدش، خصوصیات و حالات مقام و یا دستگاه در ذهن شنونده آشکار می گردد. وی عنوان می کند که نت ایست محوری فرعی است که در طول قطعه «گاه گاهی» روی آن توقف صورت می گیرد و به عبارتی معادل دومینانت در موسیقی غربی است.

پی نوشت

۱- در این تعاریف مشاهده می شود که یک به هم ریختگی دیگر در مفاهیم دستگاه، مقام و گام موجود است که از حیطه بررسی این مقاله خارج است. در این مقاله از اصطلاحات و مفاهیم رایج در ردیف موسیقی (یعنی دستگاه و آواز) استفاده خواهد شد.

سینا حسینی

سینا حسینی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است