بعد از ظهر چهارشنبه ۱ خرداد ۱۳۹۲، شانزدهمین و آخرین جلسهی «کارگاه نقد موسیقی» در خانهی موسیقی، با عنوان «برخی مسایل در نقد موسیقی مردمپسند» برگزار شد.
در ابتدا مدرس اشاره کرد که جلسهی حاضر برخلاف هفت جلسهی گذشته که به یک شیوه یا یک گرایش میانرشتهای نقد اختصاص داشت این جلسه به مسالهی موسیقی مردمپسند میپردازد که به گمان وی به دلایلی بسیار اهمیت دارد.
نخست اینکه این حوزه با وجودی که حقیقتاً بخش بزرگی از تولیدات موسیقی را تشکیل میدهد به اندازهی حجمش توجه نقدگرانه به خود جلب نمیکند و دوم نمونههای موجود از نقدهای نوشته شده بر آلبومها و قطعات موسیقی مردمپسند ایرانی- بهویژه در مقایسه با همتایان خارجیشان- اغلب چنان سطحی و کمارزشاند که لازم است در این مورد سر گفتوگو باز شود تا شاید کسی از میان شرکتکنندگان به این حوزه علاقهمند شده یا کسانی از طریق خواندن درسنامهها در آینده شروع به بازاندیشی و کوشش در این حوزه کنند.
واژهی مردمپسند که معادل انتخابی برای (Popular) است تاکنون در فارسی برگردانهای گوناگونی داشته است. عامیانه، عوامانه، عوامپسند، مردمی، مردمپسند و همهپسند عمدهی آنها را تشکیل میدهند. سه تای نخست آشکارا باری تحقیرآمیز دارند و بر فرودستی و تمایز میان فرهنگ توده/ عالی بنا شده است. چهارمی بیش از اندازه عمومی به نظر میرسد و چون برای استفادهای دیگر در نظر گرفته شده است کنار گذاشته میشود. و همهپسند که در حوزهی موسیقی در کتاب «محمدرضا فیاض» (شناخت دستگاههای موسیقی ایران) استفاده شده تلاش بسیار همدلانهای است برای برطرف کردن آن تمایز. اما چون در این ترکیب بر عمومیتی تکیه میکند که بعید است بتوان آن را درست دانست، واژهی «مردمپسند» انتخاب شد هر چند که ممکن است به تمایز میان منتقد (و همفکرانش) و دیگران اشارهای محو داشته باشد.
اما این عنوان به چه پدیدهی موسیقایی اشاره میکند؟ این واژهی جداکننده به چه معناست؟ کاربرد این واژه در سالهایی که در ایران مورد استفاده بوده یا کاربرد همتای وارداتیاش (پاپ، که خود کنشگران این حوزه همیشه از آن استفاده میکنند)، چیست؟ بررسی حوزهی عملی آن و نیز گفتمان موجود دربارهی آن (اعم از موسیقیشناسیک، جامعهشناسیک و…) نشان میدهد که این عنوان به معناهای مختلفی بهکار میرود یا به بیان دقیقتر به جنبههای مختلف و همتافتهای از این حیات موسیقایی اشاره میکند که مهمترین آنها چنین است:
– مردمپسند به معنای سَبک؛
گاه خود کنشگران این حوزه، «پاپ» را به آن معنا بهکار میگیرند که سبک موسیقی خودشان را مشخص کنند و گاه نیز با دیگر عنوانهای سبک یا گونهشناختی ترکیب میشود (مثل عنوان پاپ- سنتی) و بیشتر بر ویژگیهای سبکی دلالت میکند.
– مردمپسند به معنای روابط تولیدی
تولید تجاری یا صنعتیِ موسیقی، تولید انبوه که برای مصرفکنندهی انبوه صورت میگیرد و به دنبال منافع تجاری و… است.
– مردمپسند به معنای سلیقه یا ترجیح زیباشناختی؛
سلیقهی زیباشناختیِ بخش بزرگی از مردم جهان را نشان میدهد.
– مردمپسند به معنای برچسبی برای بینشانها؛
برچسبی که گویا به این معنی است که یک ساختهی موسیقی در دستهی دیگری (مانند راک، هارد راک، متال، جز و…) جا نگرفته باشد.
– مردمپسند به معنای تضاد با فرهنگ عالی
۱ نظر