دو مضراب چپ (قسمت سوم)

چهار مضراب شور حبیب سماعی از چهارمضراب های معروف برای سنتور است که در صفحۀ شور شهناز به همراه آواز پروانه اجرا و ضبط شده است.

پایۀ این چهارمضراب بعدها الگوی بسیاری از قطعات و چهارمضراب های دیگر قرار گرفت و بعدها شکل های کامل و پیچیده تری نیز به آن افزوده شد.

در حالات اولیه از این پایه به صورت ساده، یا به صورت مضراب پاملخی و تریوله و بعدها با استفاده از دومضراب چپ استفاده شده است.

از این چهارمضراب روایت های متعددی ازجمله ابوالحسن صبا، حسین صبا، قباد ظفر، مهدی ناظمی و … وجود دارد که به قسمت های کوتاهی از دو روایت
این قطعه توجه کنید.

چهارمضراب شور
حبیب سماعی به روایت ابوالحسن صبا:

چهارمضراب شور حبیب سماعی به روایت حسین صبا:

اجرای این چهارمضراب در مرحلۀ بعدی
به صورت زیر است.

این قطعه البته در سال های متمادی با تنظیم فوق توسط هنرمندانی چون حسین صبا ، فرامرز پایور، مجیدکیانی، رضا شفیعیان، مهدی ناظمی، قباد ظفر و … اجرا شده است.

همان طور که ذکر شد این قطعه بعد ها به عنوان الگوی ساختاری بسیاری از چهارمضراب ها قرار گرفت و به تدریج شکل پیچیده تری به خود گرفت.

یکی از این برداشت ها چهارمضراب شور «فرامرز پایور» در کتاب «سی قطعه» است که تحت تأثیر همین قطعه با شکلی متکامل و ساختاری نوین ارائه شده است. برای بررسی ویژگی های ساختاری این قطعه ابتدا در دو مرحله ابتدایی پایه این چهارمضراب را مورد ارزیابی قرار می دهیم .

در ساده و ابتدایی ترین حالت پایۀ این چهارمضراب به
صورت زیر خواهد بود.

در مرحله بعدی می توان سَرِ مضراب را به این پایه افزود که نت و اجرای آن به
صورت زیر خواهد شد.

حال می توان در انتهای هر پایه به جای یک مضرای چپ از دو مضراب چپ استفاده کرد که این امر به دو صورت میسر است.

۱-مضراب پاملخی به صورت تریوله ( در کتاب سی قطعه چهارمضراب از همین شیوه استفاده شده است)

۲- دومضراب چپ که در این صورت دو نت انتهایی که با مضراب چپ اجرامی شوند به صورت سه لاچنگ نوشته می شوند.

حال به نت و اجرای اصلی قسمتی از

چهار مضراب شور فرامرز پایور توجه کنید.

چهارمضراب شور به صورت پاملخی

چهارمضراب شور به صورت دومضراب چپ

سال ها بعد از ساخته شدن این چهارمضراب توسط فرامرز پایور چهارمضراب دیگری توسط پرویز مشکاتیان ساخته شد که براساس همین پایه حرکت می کرد و از لحاظ جمله بندی و ساختار کاملاً تحت تاثیر همین اثر بود.

پایۀ چهارمضراب شور پرویز مشکاتیان به چند صورت قابل اجراست که در اینجا سه حالت آن از لحاظ محل اجرای دومضراب چپ بررسی می شود.
در حالت اول می توان دومضراب چپ را روی سُل طرف سفید اجرا کرد که از لحاظ ساختاری کاملاً شبیه به چهارمضراب کتاب سی قطعه اثر فرامرز پایور می شود.
نت و اجرای این قطعه با

این پایه به صورت زیر است.

در حالت دوم می توان دومضراب چپ را

روی سل پشت خرک اجرا کرد.

در حالت سوم دو مضراب چپ روی نت سُل و دوی پشت خرک

این پایه به صورت زیر است.

متغیر خواهد بود.

حالا پس از این سه حالت به قسمتی از نت و اجرای اصلی چهارمضراب شور

ساختۀ پرویز مشکاتیان توجه کنید.

می بینیم که این دو قطعه از لحاظ ساختار و فرم اجرا کاملا شبیه به هم هستند. برای همین به مقایسۀ دو جمله از هر دو چهارمضراب می پردازیم، تا مشخص شود حتی جمله بندی این دو اثر بر مبنای یک ساختار مضرابی صورت گرفته است.

به این جمله و نوع مضراب ها از

چهار مضراب شور فرامرز پایور توجه کنید.

حالا به جمله ای از چهارمضراب شور پرویز مشکاتیان توجه کنید که بر اساس همان موتیف

چهارمضراب اول ساخته شده است.

ادامه این مطلب را قسمتهای دیگر پی می گیریم.