نگاهی به کارنامه هنری علی تجویدی (۱)

پانزده سال از درگذشت علی تجویدی یکی از نامدارترین موسیقیدانان ایران می گذرد، کسی که ذوالفنون بود و در چند رشته از سرآمدان هنر موسیقی ایران محسوب می شد. اگر بخواهیم در میان هنرهایی که تجویدی در آنها کم نظیر بود یک نقطه اوج نام ببریم آن تصنیف سازی او خواهد بود. امروز می کوشیم بررسی کوتاه و موجزی از سایر توانایی های او به دست دهیم.

تجویدیِ تصنیف ساز

از علی تجویدی تصانیف بسیاری به جا مانده است. آنطور که خودش می گوید از بین سیصد تا سیصد و پنجاه ساخته او، اکثریت با تصنیف (یا ترانه) بوده است. به جرات می توان گفت از میان این تصانیف بیشتر از بیست تصنیفِ او پس از سالها محبوبیت خود را چنان حفظ کرده که همچنان بارها بازسازی و بازنوازی می شود.(۱)

نکته جالب توجه این است که تجویدی در دو دستگاهی در زمانه او کمتر مورد توجه آهنگسازان بود یعنی دستگاه های چهارگاه و نوا، آثار با ارزشی خلق کرد که همچنان نزد مخاطبان موسیقی ایران محبوب است. این دوری از کلیشه ها و توجه به بداعت حتی وقتی در بیات ترک تصنیف می ساخت نیز دیده می شد؛ چنانکه کمتر کسی موفق شده از کلیشه های این مد، در حد تجویدی، بگریزد. او در تصنیف نگرانم، جایی میان بیات ترک و شور می ایستد و در تصنیف «کودکیِ» او کلیشه ای از «ملودی مدل» های ردیف دیده نمی شود.

جدای از قدرت ملودیک تصانیف تجویدی، او در فن پیوند شعر و موسیقی در عصر خود ممتاز بود. (۲)

پی نوشت
۱- ممکن است برای بعضی از مخاطبان جوان این مقاله، این سئوال پیش بیاید که چگونه کسی که سیصد و پنجاه تصنیف ساخته و نزدیک به بیست و پنج تای آن قابل توجه بوده است می تواند تصنیف ساز مهمی باشد؟ برای پاسخ به این پرسش لازم است از پرکاری های دوره طلایی رادیو باخبر باشیم و البته متوجه این موضوع که تجویدی و روح الله خالقی شاید بیشترین تعداد آثار با ارزش را نسبت به کل کارهای ساخته شده شان دارند. نباید فراموش کرد که یکی از دلایل پیشرفت چشمگیر محتوایی آثار محمدرضا شجریان در پس از انقلاب نیز، خلاص شدن از پرکاری برنامه گلها بوده است. هنرمند برای تولید خلاقانه نیاز به سلوک و تفکر دارد تا ذهن خود را پرورش دهد.

۲-  استاد من حسین دهلوی که نویسنده کتاب پیوند شعر و موسیقی آوازی است و در این مورد نهایت دقت و وسواس را داشت، همیشه به عنوان مثال از تصانیف تجویدی یاد می کرد و او را هنرمند با استعدادی می دانست که به طور ناخودآگاه تمام قواعد پیوند شعر و موسیقی را رعایت می کند.