شناسایی کوتاه یک تریوی بلند ایرانی (۲)

باید افزود ساخت قطعات ضربی براساس کاراکتر مضرابی رباب بوده است؛ کاراکتری که در آن صدای مضراب راست، توفق دارد؛ و اضافه بر نوع سنتی آن، نوع جدید آن به اصطلاح «پاز» (“pedalize” مثل فشردن پدال پیانو و رها کردن طنین سیم‌های آن) نیز در کار است.

در آلبوم «در آیینه اوهام» برای رسیدن به بیانی هنری و بدیع بسیاری آشنایی زدایی‌ها (defamilirization) را آزموده شده تا به ترکیبی دلپسند و به هنجار برسد. این اثر با آمیزه‌ای ازایده‌های صرفا موسیقایی و ایده‌هایی اصالتا تصویری شکل گرفته است.

دور نمای منظره بیابان‌های خشک و تفدیده این سرزمین کهن، با واحه‌های اندک و بادهای داغ و سوزانش از لابه‌لای صداها در ذهن شنونده تداعی می‌شود: محتوای آلبوم بر حسب نوع فضای نغمگی از سه قسمت ۱. کرد بیات-دشتی، ۲. بیات اصفهان ۳. افشاری تشکیل می‌شود. در همنوازی کمانچه و رباب و کوبه‌ای‌ها، رباب دانسته و سنجیده به عنوان صدای هدف و نقطه تمرکز انتخاب شده است.

سازی اصالتا غیرفارسی از رده سازی زهی-زخمه‌ای که با مضرابی از جنس شاخ گوزن نواخته می‌شود: تکنیک‌های تعریف شده و رپرتوار اختصاصی دو عامل الزامی برای ماندگاری هنری فرهنگی هر ساز ملودیک است که رباب موسیقی فارسی نیز در ابتدای شکل‌گیری و تمایز از دیگر سازهای زهی زخمه‌ای است.

در این آلبوم نوازندگی رباب‌گاه نقش‌های جلوه‌سازانه نیز دارد و شخصیت دلنشین صدای آن را به علاقه‌مندان موسیقی معرفی می‌کند. به خصوص در بخش دوم (بخش اصفهان) که موسیقی در مجموع حالت جلوه‌سازانه دارد و سازها نیز بر همین انگیزه به صدا درآمده‌اند. رباب مورد استفاده در این کار، حاوی سیم‌های نایلونی (به عنوان وترهای «خواننده») و سیم‌های فلزی (به عنوان وترهای «واخوان») است؛ که در این اجرا از سیم‌های واخوان نیز صدایی نمایان شنیده می‌شود.

بگذریم از اینکه ممکن است در اجرای صحنه‌ای سنوریته‌ای تا حدی متفاوت از رباب بشنویم، چرا که بهره‌گیری آگاهانه از تکنیک‌های صدابرداری در این آلبوم نیز جایگاه ویژه خود را داشته؛ که فضای صوتی مورد نظر نغمه‌پردازان را حفظ کرده و به گوش مخاطب برساند. نغمه‌های هر کدام از بخش‌های آلبوم «در آیینه اوهام» ماهیت انتخابی خود را دارند. گاه کلاسیک مثل قطعه «یاد» ساخته استاد بهاری و گاه آشنازدا و غافلگیر کننده مثل آواز افشاری که در فضای نغمات موسیقی منطقه ترکمن شنیده می‌شود) و گاه رام و متعارف مثل بیات اصفهان؛ نشان از آزادی اندیشه و خیال هنری در مولفین آن دارد.

این آزادی در آوازها مشخص‌تر حس می‌شود آوازهایی که طرح کلی آن از قبل وجود داشته، ولی تولد و شکل نهایی آن بر اساس اتفاقات درونی نوازندگان در استودیو صورت گرفته ولحظه‌های جذاب در آن اندک نیستند.