یادآوری های پیرامون بررسی سه شیوه هنر تک نوازی
در موسیقی ایرانی، پژوهش مجید کیانی (۱)

یادآوری های پیرامون بررسی سه شیوه هنر تک نوازی در موسیقی ایرانی، پژوهش مجید کیانی (۱)

بررسی سه شیوه، در حقیقت ادامه دهنده و تکمیل کننده کتاب هفت دستگاه موسیقی ایرانی است که آقای مجید کیانی آن را در سال ۱۳۶۸ نوشته و انتشار داده اند. ایشان در آن کتاب موسیقی ایرانی را به سه نوع تقسیم بندی کرده و دو نوع آن را – یکی به عنوان «غرب زده و تحریف شده» و دیگری را به عنوان «شیرین نوازی» – مردود دانسته و نوع سوم را – «ردیف نوازی یا خوش نوازی» تنها نوع قابل قبول در موسیقی ایرانی معرفی کرده بودند.

در کتاب ماهور جلد اول، چاپ ۱۳۷۰ نقد و بررسی نسبتاً مفصلی از کتاب هفت دستگاه به قلم نگارنده به چاپ رسید. در آن نقد و بررسی یکی از انتقادات اصلی این بود که ایشان از نوع و شیوه و مکتب های رایج در موسیقی ایرانی، سخن گفته اند اما هیچ ارجاعی به نمونه ای از آثار نوازندگان موجود نداده اند و معلوم نکرده اند که مقصود ایشان از شیرین نوازی چیست شیرین نواز کیست. (۲)

بنابراین وقتی جزوه بررسی سه شیوه همراه با نوار کاست به دستم رسید، خیال کردم ایشان درصدد برآمده اند که در مورد شناسایی شیرین نوازی و غیره نمونه هایی از آثار موجود را ارائه دهند و به بررسی آن بپردازند.

هدف پژوهش در «سرآغاز» چنین تعیین شده که «از مقامگاهی کاملاً متفاوت به هنر موسیقی نظر شود» تا آن نوع از موسیقی که: «نه فقط برای لذت شنوایی، بلکه وسیله ای جهت تحصیل و درک اخلاق عالی انسانی و تقویت عادات تفکری» است از انواع دیگر آن که در «دهه اخیر» رواج یافته تفکیک و معرفی شود. در همین سرآغاز هم تکلیف «مدعیانی» که از دیدگاهی دیگر به هنر موسیقی می نگرند و خواهان «پیشرفت» و «تحول» در موسیقی هستند، روشن شده است. ایشان باید از راه پژوهشگر محترم وارد عمل شوند. در این صورت باید بدانند که دچار «توهم » هستند و «پرده پندار» در پیش چشم دارند و جز خود نمی بینند و با بیتی از شیخ اجل سعدی به ایشان هشدار داده شده که:

نبیند مدعی جز خویشتن را

که دارد پرده پندار در پیش (ص۱۴)

منابع و توضیحات

۱- این مقاله ابتدا در کتاب ماهور (قبل از انتشار فصلنامه های ماهور) در جلد ۳ زمستان ۱۳۷۲ به انتشار رسیده است.

۲- استاد عزیز و ارجمند آقای محمدرضا لطفی در کتاب شیدا / در طی سرمقاله مفصلی که از هر دری سختن رفته است. اشاره ای هم داشته اند به «کتاب پراهمیت و پربار مجید کیانی» و ایراد گرفته اند به بنده (خسرو جعفرزاده) که به عنوان یک «آماتور موسیقی» و «منتقد تازه از راه رسیده» و «علاقمند به روش وزیری» و «دارای حداقل سواد». نمی دانم که « کتاب آقای کیانی اگرچه تألیف ایشان است اما توضیح دهنده بزرگ ترین تئوریسین های قدیم ایران مانند فارابی، صفی الدین ارموی، عبدالقادر مراغه ای است.» و بعد برای اینکه بنده را به کلی نا امید و از میدان به در کنند توضیح داده اند که یاد گرفتن این تئوری ها با «بیش از بیست سال (تحصیل) آنهم متأسفانه تنها در دانشگاه الاظهر قاهره و تل اویو اسرائیل مقدور است.»

باید به آقای لطفی که بنده هم خدمتشان بسیار ارادت دارم بگویم که استاد عزیز آیا خودتان و آقای کیانی، حتی یک سال هم در قاهره و اسرائیل، بوده اید، تا چه رسد به بیست سال، تا تئوری ها را یاد بگیرید، الازهر را هم، الاظهر مرقوم فرموده اید چگونه شد که یکی توضیح دهنده این تئوری ها و دیگری توضیح دهنده توضیح دهنده شدید؟ البته لازم به تذکر است که در کتاب هفت دستگاه اشاره های نویسنده به تئوریسین های قدیم ایران از حد تحقیقات دکتر برکشلی «شرح ردیف موسیقی ایرانی» تجاوز نمی کند و در رابطه با «فواصل» در موسیقی ایرانی، کم و بیش همان ها تکرار شده است و تئوریسین های قدیم ایرانی درباره «شیرین نوازی»، تئوری خاصی پی ریزی نکرده اند. دیگر اینکه بنده بسیار متاسف شدم که آقای لطفی نیز با روش مألوف «چماق تکفیر: تازه وارد و بی سواد» به انتقاد یک «علاقه مند به مسائل شناخت در موسیقی ایرانی» پاسخ می دهند. بد نبود اگر اشاره ای می رفت که کدام نکته ای که من در رد نظریه های آقای کیانی گفته ام، اشتباه بوده است تا بتوان در آن مورد با تبادل نظر نکته ای را روشن تر کرد.