علیرضا میرعلی نقی
ابراهیم بوذری خوشنویس و موسیقیدان معاصر در ۱۲۷۴ یا ۱۲۷۵ شمسی در روستای کرود طالقان زاده شد (راهجیری، ج ۱، ص ۱۴۰؛ نصیری فر، ج ۲، ص ۱۴۹). از سالهای کودکی، تحصیلات ابتدایی را در مکتبخانه روستا آغاز کرد؛ کمی بعد، به تهران آمد و در منزل شیخ محمدآقا بوذری طالقانی، مدرّس مدرسه سپهسالار، اقامت گزید. ادبیات فارسی و عربی و فقه و اصول را نزد شیخ مسیح اوانکی (ایوانکی)، آیت الله سیدابوالقاسم کاشانی، حاج میرزا خلیل کمره ای و حاج علی شوشتری فرا گرفت و از او اجازه نامه رسمی در امور حسبیه دریافت کرد (نصیری فر، همانجا).
در همین اوان، به هنر خوشنویسی و موسیقی علاقه مند شد و به فراگیری آنها همت گماشت. خط نستعلیق را از زین العابدین ساعتساز، محمد عماد طاهری و عمادالکُتّاب، ثلث را از امیرالکتاب، نسخ و رقاع را نزد علی عبدالرسولی فرا گرفت (همان، ج ۲، ص ۱۴۹ـ۱۵۰)؛ اما اصلی ترین دل مشغولی بوذری که در آن چندان مجال شکوفایی نیافت، هنر موسیقی بود.
وی از همان کودکی با موسیقیدانان بزرگ اواخر عهد مظفری آشنایی یافت و علاقه مند جدی هنر تعزیه خوانی شد؛ از این رو مدتی نزد تعزیه خوان بزرگ آن زمان، اقبال آذر (۱۲۴۵ـ۱۳۵۰ ش) ظرائف تعزیه خوانی و ردیف های آوازی مکتب تبریز را فرا گرفت (خالقی، بخش ۱، ص ۳۵۳؛ مشحون، ج ۲، ص ۶۶۲)؛ چندی نیز از تعالیم شیخ حبیب الله شمس الذاکرین کاشی (خالقی، بخش ۱، ص ۳۵۸) و میرغرّای تعزیه خوان بهره برد و به تصریح خود، پس از اقبال از میرغرّا (میرغرا) تأثیر گرفته است. بوذری به واسطه میرغرا بود که با تعزیه خوانان معروف وقت چون، حبیب الله اَسْب بَمَردی، میرزا حسینعلی شهریاری و سیدبلال صمغ آبادی، آشنا شد (رجوع کنید به همان، بخش ۱، ص ۳۵۰ـ۳۵۱).
بوذری در سنین جوانی تعزیه خوانی می کرد، اما با افزایش سن و ورود به مشاغل دولتی، از اجراهای جمعی کناره گرفت. وی مدتی نیز ردیف های سازی را نزد ابوالحسن صبا آموخت و با تفاوتهای اساسی اجرای ردیفِ سازی و ردیف آوازی آشنا شد؛ مدتی نیز نزد حسین طاهرزاده، استاد بلامنازع مکتب آواز اصفهان، درس گرفت (همان، بخش ۱، ص ۳۸۰).
بوذری به موازات فعالیت های خود در زمینه موسیقی، در دبیرستان های مشهور تهران، چون تمدن و اسلام و از ۱۳۲۷ ش در دانشکده معقول و منقول به تدریس و تعلیم خط پرداخت. همچنین برای حفظ و گسترش هنر خوشنویسی، به همراه چند تن از بزرگان خوشنویسی، انجمن خوشنویسان را دایر کرد.
وی بیش از سی سال، تا هنگام بازنشستگی در ۱۳۴۱ ش، کارشناس خط در وزارت دادگستری و خطاط رسمی کتابخانه مجلس شورای ملی و اداره مباشرت و دارالانشاء بود (نصیری فر، ج ۲، ص ۱۵۰). بوذری تا سال های پایانی عمر خود مشاور شورای عالی انجمن خوشنویسان و عضو شورای تعیین شایستگی مقام استادی، در این انجمن بود. وی در بهمن ۱۳۶۵ درگذشت (رجوع کنید به کیهان فرهنگی، ص ۴۰).
بخش وسیعی از آثار برجای مانده از بوذری در حوزه هنر خطاطی است. گذشته از عناوین روی جلدِ بسیاری از آثار شنیداری و مکتوب موسیقی، آثاری چون دیوان حافظ، منتخب دیوان سعد سلمان، جلد اول جوامع الحکایات، کتیبه های آرامگاه سعدی و شاه خلیل الله (در تفت)، بسیاری از کتاب های درسی دبیرستان ها و اسناد و کتاب های دیگر به خط اوست (راهجیری، ج ۱، ص ۱۴۲). در همین حال، صفحات و نوارهای بسیاری از اجراهای اصیل موسیقی ایرانی نیز از او برجای مانده است.
گرچه بوذری بیشتر به عنوان مدرّس هنر خطاطی مشهور است و خود نیز مانند غالب اساتید قدیم موسیقی مایل نبود که در جامعه، موسیقیدان شناخته شود، با این همه مقام او در موسیقی کمتر از خطاطی نیست. بوذری در موسیقی نیز، همانند خطاطی، پایبند سرسخت اصول سنتی قدیم بود. وی با وجود آموختن مکتب آواز اصفهان، نتوانست سبک اقبال آذر و مکتب آواز تبریز را ترک گوید و پیوسته از این مکتب متأثر بود (خالقی، همانجا).
با این همه نباید او را نماینده کامل مکتب تبریز دانست، زیرا تقید او به زبان فارسی و شعر کهن و تأثر او از اصول سنتی هنر خطاطی، نوعی انضباط و انسجام در بافت و ساخت سلیقه هنری او پدید آورد که سبک او را از سبک افراد شاخص تُرک زبان مکتب تبریز متمایز می کند. پیش چشم داشتن اصول صحیح کرسی بندی دقیق و مستحکم در خطاطی و مطابق کردن آن با کرسی بندی جملات آواز در خوانندگی، با همان دقت و استحکام، ویژگی هنر اوست. او افزون بر استادی در تعزیه خوانی، درباره تاریخچه تعزیه و ظرایف آن و نیز در شناخت گوشه های مهجور و آوازهای قدیم و علم الرجال موسیقی معلومات عمیقی داشت.
منابع
(۱) روح الله خالقی، سرگذشت موسیقی ایران، تهران ۱۳۵۳ ش؛
(۲) علی راهجیری، تذکره خوشنویسان معاصر، ج ۱، تهران ۱۳۶۴ ش؛
(۳) کیهان فرهنگی، سال ۳، ش ۱۱ (بهمن ۱۳۶۵)؛
(۴) حسن مشحون، تاریخ موسیقی ایران، تهران ۱۳۷۳ ش؛
(۵) حبیب الله نصیری فر، مردان موسیقی سنتی و نوین ایران، ج ۲، تهران ۱۳۷۱ ش.
دانشنامه جهان اسلام
۱ نظر