شاهین مهاجری
شرحی بر این روش
همچنانکه گفته شد، من شیوه های مختلفی را برای تغییر ارکان ارفاعیلی به کار می برم. شیوه هایی مانند افزودن، کاستن، تکرار کردن و مشدد کردن. ایجاد تغییردر یک طرح ریتمیک در تالاهای موسیقی هند و تئوری ایقاعی فارابی و یا درکاربرد «ارزش های افزایشی» در آثارالیویه مسیان (آهنگساز و نوازنده ارگ فرانسوی که در ۱۰ دسامبر ۱۹۰۸ زاده شد و در ۲۷ آوریل ۱۹۹۲ درگذشت) نیز قابل مشاهده است. از نظر فارابی دو حالت پیوستگی و گسستگی را می توان برای ادوار در نظر گرفت. یکسان بودن ارکان، پیوستگی و تغییر ارکان موجد گسستگی است.
گسستگی ناشی از تغییر یک رکن منشاء در پیوستگی دارد. با توجه به دیدگاه فارابی، دوری مانند «فاعلن فاعلن فاعلن» دوری پیوسته و با تغییر رکن فاعلن به فاعل دوری مانند فاعلن فاعل ایجاد می شود که گسسته است. فارابی تکنیک های مختلفی را برای ایجاد تغییر درادوارایقاعی به کارمی برد که در زیر به برخی ازآنها همراه با مثال هایی ازارکان افاعیلی اشاره می شود: طیّ: خفه کردن یا فرونشاندن یک نقره که معادل همان ساکن کردن مصوت در افاعیل در شیوه من است:
تکریر: تکرار یک قسمت (مشابه یک رکن افاعیلی) که منجر به تغییر دور می گردد:
ترکیب: گردآوری رکن از دو یا چند دور ایقاعی در کنار هم
توصیل: کوتاه کردن یا حذف بخشی از ایقاع
تفصیل: طولانی شدن قسمتی از ایقاع
الیویه مسیان در کتاب خود، «تکنیک زبان موسیقی من» الگوی زمان بندی خود را که روند افزایش بر اساس واحدی کوچک بوده و «ارزش های افزایشی» نام دارد، شرح می دهد. از نظر او طبیعی است همانگونه که می توان ریتمی را با افزودن بر آن تغییر داد به همان طریق هم می توان آن را کوتاه کرد. به عنوان مثال او با ذکر نمونه زیر به نقش ارزش های افزایشی اشاره می کند:
در روش من هم بر اساس افزودن یا کاستن یا روش های دیگر براساس کوچک ترین واحد زمان بندی در رکن افاعیلی که چیزی معادل یک نقره است، می توان الگوهای مختلف پیوسته و گسسته را ایجاد کرد. در انتها باید بر این نکته تاکید کرد که همانند فارابی و مسیان می توان زمان را منعطف تصور کرده و به دلخواه ادوار و الگوهای زمانی را تغییر داده و الگوهای جدیدی را خلق نمود. این فعالیت ذهنی بسیار جالب و سرگرم کننده است. به گونه ای که شاید بتوان برای زمان بندی ادواری نوعی حیات در نظر گرفت. در اینجا 
مثالی از همنوازی دو تمبک را بر اساس الگوی زیر خواهیم شنید:
منابع مورد استفاده:
- میرزایی، محمد و همکاران. ۱۳۹۸. نگاهی نو به اوزان شعر فارسی از دیدگاه زبان شناسی و ریتم. مجله مطالعات زبانی و بلاغی. سال دهم، شماره بیستم
- مهاجری، شاهین. ۱۳۸۶. وزن خوانی یادیاری و کاربرد آن در موسیقی. مجله الکترونیک گفتگوی هارمونیک. (آخرین دسترسی ۲۲-۰۲-۱۴۰۰)
- شمیسا، سیروس. ۱۳۷۳. آشنایی با عروض و قافیه. انتشارات فردوس
- حیدری، علی. ۱۳۹۴. زحافات عروضی تابع نظمی دقیق. مجله فنون ادبی (علمی- پژوهشی) دانشگاه اصفهان. سال ۷ – شماره ۱
- تحویلداری، نازلی، مترجم. ۱۳۸۲. تئوری های ریتم و متر در خاورمیانه قرون وسطا. نوشته جرج ساوا. ۲۰۰۲. فصلنامه ماهور. سال ۵، شماره۱۹
- اسعدی، هومان. ۱۳۸۲. مفهوم و انواع ایقاع در دوران تیموری. فصلنامه ماهور. سال ۶، شماره ۲۱
- خضرائی، بابک. ۱۳۹۲. مفهوم و تعریف ایقاع در برخی متون و رسالات موسیقی عربی و فارسی. فصلنامه ماهور. سال ۱۵، شماره ۶۰
- کردمافی، سعید. ۱۳۹۲. بررسی برخی جنبه های عملی ایقاع در رسالات قدیم موسیقی حوزه ی اسلامی. فصلنامه ماهور. سال ۱۵، شماره ۶۰
- پاکباز، مهرداد. ۱۳۹۱. بازشناسی دو مثال قطعه عود در مکتب قدیم عرب. مجله هنرهای زیبا – هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره ۱۷، شماره ۱
- آزاده فر، محمدرضا. ۱۳۸۶. بررسی تطبیقی چرخه ی زمان و تجسم ادوار ایقاعی. مجله هنرهای زیبا، شماره ۳۲
- خیابانی، مهدی. ۱۳۹۸. مقدمه ای برآشنایی با پیوند ریتم و عروض. انتشارات یاشنا
- ترشیزی، رضا. ۱۳۷۶. هزارسال وزن در موسیقی ایرانی. انتشارات حوزه هنری
- زحافات و بحور عروضی (آخرین دسترسی ۲۲-۰۲-۱۴۰۰)
- کابلی، ایرج. ۱۳۷۶. وزن شناسی و عروض. انتشارات آگاه
- مجد، فوزیه. ۱۳۷۸. از پیوند و یگانگی: طرحی برای فارابی و مسیان. فصلنامه ماهور. سال ۱، شماره ۳
۱ نظر