درباره بنان (۳)

بنان در سال ۱۳۳۶ در یک سانحه اتومبیل، یکی از چشمان خود را از دست داد، ولی پس از آن نیز همچنان به خواندن ادامه داد. از سال ۱۳۴۵ است که به مرور از حجم خواندنی ها کاسته و چند سال بعد خود را بازنشسته کرد. بنان به گفته همسرش از اواخر سال ۱۳۵۷، سال انقلاب، به سبب «حوادث و وقایع جاری و یاس و نا امیدی» دلخور شد و به بستر بیماری افتاد. او سرانجام در هشتم اسفند ماه سال ۱۳۶۴ به دلیل نارسایی «دستگاه گوارشی» چشم از جهان فرو بست.

ویژگی ها

ارزش موسیقایی در آوازخوانی های غلامحسین بنان از پیوند در عامل طبیعی و هنری شکل می گیرد.

عامل طبیعی، جنس و رنگ صدای اوست که در تاریخ موسیقی سنتی ایران اگر نگوییم بی نظیر، دست کم کمیاب است. وقتی حرف از صدا و آواز به میان می آید، همه پیش از هر چیز به «ششدانگ» بودن آن می اندیشند. حال آن که موسیقی سنتی ایران بیش از صدای ششدانگی، صدای «با حال» می طلبد. جیغ و فریاد چندان با مزاجش سازگار نیست. اهل نجوا و زمزمه است.

صدای بنان همانی است که موسیقی سنتی ایران می طلبد. نه تنها حجم ضروری برای اجرای راحت آن را دارد که با ویژگی های عاطفی آن نیز سازگاری نشان می دهد.

صدای او از «بم های میانی»، صدای مردانه است (نزدیک به باریتون) و جان می دهد برای جلادادن به محتوای عرفانی شعر و موسیقی سنتی.

غلت و تحریر های کوتاه – و نه بلند- در صدای او، حرکت های آرام و غیر جهشی در خط سیر آوازهای سنتی همخوانی دارد و به خواب و بیدار مخمل می ماند.

اما این ویژگی های طبیعی صوتی اگرچه ضروری است ولی کافی نیست. باید با ویژگی های فنی و هنری درآمیخته شود. صدا هر چه از «جنس خوش» باشد، تا درست پرورش پیدانکند، به آواز دلنشین تبدیل نخواهد شد. دانایی هنری و توانایی فنی می طلبد. دانایی بر محتوای موسیقی و شعر سنتی و توانایی در اجرای ظریف پیوندی آن ها.

غلامحسین بنان مجموعه ای از این داده های طبیعی و یافته های فنی و هنری را در خود داشت آن چه از خوانده های او به جای مانده می تواند برای خوانندگان ریز و درشت ما نقش سرمشق و «دستور» را ایفا کند.

فریدون مشیری توصیف دل انگیزی برای آواز خوانی های بنان به دست داده است:

نغمه می غلتید، گفتنی بر حریر
آبشار شعر، گل می ریخت، نغز و دلپذیر

مخمل مهتاب بود این یا طنین بال قو
پرنیان ِ ناز ِ آواز ِ سراپا حال او؟
* تاریخ نگارش این مقاله سال ۱۳۸۴
bbc.com