گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

گرامافون؛ اولین رسانه صوتی در ایران (۱)

ورود گرامافون در ایران و همزمان با اولین ضبط های موسیقی ایرانی در سال ۱۲۸۴ ش در زمان مظفر الدین شاه قاجار باعث شد که به مرور زمان اول اشراف و بعد مردم از طریق شنیدن صفحات به آثار پرارزش موسیقی ایرانی آشنا شوند. در سال های آخر سلسله قاجار پنج دوره ضبط موسیقی انجام یافت که به ترتیب در ساله ای ۱۲۸۴ ش در تهران، ۱۲۸۶ ش پاریس، ۱۲۸۸ ش لندن، ۱۲۹۱ ش تهران و ۱۲۹۳ ش تفلیس است و عملا گرامافون به عنوان یک وسیله صوتی رسانه ای جایگاه خود را در میان مردم باز کرد؛ اگرچه در ضبط اول سال ۱۲۸۴ ش بیشتر دستور درباریان و دسته های موزیک سلطنتی بوده اما پس از پایان دوره استبداد صغیر و فرار محمد علی شاه در ضبط دوم در تهران ۱۲۹۱ ش زنان از خلوت دربار بیرون آمده و به ضبط تصانیف عارف قزوینی برای اولین بار می پردازند.

ضبط دوم در تهران با ضبط نخستین در سال ۱۲۸۴ ش از نظر محتوا اختلاف چشمگیری داشته است که خود مبحثی جداگانه را می طلبد. نکته این که در آن روزگار کسانی که می توانستند بخوانند و بنویسند اندک بودند اما چون همه می توانستند بشنوند تصانیف عارف و شیدا، آثار کمدی و حتی صفحات تئاتر به ضبط رسید و گرامافون به عنوان یک وسیله صوتی توانست در تاریخ اجتماعی ایران تاثیر گذار باشد.

اما پس از آخرین ضبط در دوره قاجاریه ۱۲۹۳ ش تفلیس، تا سال ۱۳۰۶ به مدت ۱۴ سال به دلیل تغییر و تحولات حکومتی و شرایط نامطلوب اقتصادی هیچ کمپانی حاضر به سرمایه گذاری در ایران نشد و در این ۱۴ سال وقفه ضبط موسیقی هنرمندان بزرگی چون میرزا عبدالله، میرزا حسینقلی و درویش خان روی در نقاب خاک کشیدند.

در سال ۱۳۰۶ کمپانی های هیزمسترویس و پولیفون و چند کمپانی دیگر به ایران آمدند و به ضبط آثار موسیقی پرداختند که وسعت چشمگیری نسبت به ضبط های گذشته داشت و تنوع افراد شرکت کننده در این ضبط ها در خور توجه بوده است.

در این شراط جامعه ایرانی رو به تجددگرایی می آورد و گرامافون به هتل ها و رستوران ها و قهوه خانه ها راه می یابد. در اروپا برق اختراع شده و تکنولوژی ضبط صفحات بالا رفته و گزارشی از روزنامه اطلاعات در ۵ مهر ماه ۱۳۰۶ به قلم میر حسین حجازی اشاره به این نکته داشته که از میدان توپخانه تا میدان حسن آباد ۱۶ قهوه خانه موجود است که انسان در رفت عبور از پیاده رو تازه ترین صفحات موسیقی ایرانی را می شنود.

بهروز مبصری

بهروز مبصری

متولد ۱۳۳۶ ساوه
محقق تاریخ موسیقی و نوازنده تار و سه تار

۱ نظر

بیشتر بحث شده است