بهروز مبصری
نصرالله زرین پنجه در سال ۱۲۸۵ در تهران متولد شد. در ۱۴ سالگی پس از تحصیلات ابتدایی، تاری خرید و نزد ربیع خان برادر درویش خان به آموختن موسیقی پرداخت. پس از یک سال به دسته موزیک ژاندارمری وارد شد و در سال ۱۳۰۱ به دسته موزیک بالالایکا رفت و به نواختن سازهای بادی در آن ارکستر مشغول شد. سپس به نزد حسین هنگ آفرین رفت و یک دوره ردیف آوازی را با تار نواخت و مدتی به عنوان خلیفه کلاس شاگردان را درس می داد.
در سال ۱۳۰۸ جز نفرات ارکستر نظامی بود که به دریافت گواهینامه عضویت نایل شد. در سال ۱۳۱۰ که دسته جات موزیک منحل شد، نزد استادان: مرتضی نی داوود، یحیی زرپنجه، علی اکبر شهنازی و موسی معروفی رفت و به تکمی ل اطلاعات خود پرداخت.
وی در یادداشت های خود درباره موسی معروفی می نویسد: «موسی معروفی بدون مضایقه تمام ردیف های ایرانی را که به خط بین المللی نوشته بودند به بنده مرحمت کرده و خودشان مرا در کار کردن مراقبت می فرمودند؛ به طوری که اگر بنده امروز چیزی می دانم از همت و مرحمت دو استاد محترم، آقایان هنگ آفرین و معروفی، می باشد. چون کرنشگر نبوده و نیستم و عادت به خودنمایی نداشته و ندارم و به مهمانی های متداول در ایران که مایه شهرت است نرفته و نمی روم، به طبع چنانکه باید شهرتی نیافته ام و قلباً از این بابت خرسندم.»
در سال ۱۳۱۳ به دلیل اتفاقات ناگواری که برای خانواده اش پیش آمد نوازندگی را کنار گذاشت و در وزارت دارایی مشغول به کار شد. در سال ۱۳۲۰ پس از بازگشت وزیری به هنرستان عالی موسیقی، پس از هفت سال کار موسیقی را از سر گرفت و به کلاس حسین سنجری رفت. در سال ۱۳۲۲ بنا به دعوت روح الله خالقی عضو انجمن ملی موسیقی و نوازنده ارکستر این انجمن شد. وی در مورد بازگشت دوباره خود به عرصه موسیقی می نویسد: «افتخاری که در تمام عمرم نصیبم شده است وقتی بود که استاد ارجمند جناب آقای وزیری اجازه فرمودند در جلساتی که مشغول تمرین هستند حاضر شوم و مستمع و گاهی یادداشت کننده آهنگ هایی که می ساختند باشم.»
زرین پنجه در این سال به همکاران موسیقی رادیو پیوست و بیش از ۵۰ قطعه ساخت اما نامش در فهرست حقوق بگیران درج نشده و به صورت آزاد و افتخاری کار می کرده است. در سال ۱۳۲۴ ش به هندوستان سفر کرد و آثار خود را با صدای بنان به روی صفحات گرامافون به ضبط رساند که از آثارش در این دوره آهنگ «بی وفا» است.
زرین پنجه با آن که آهنگ ساز باذوقی بود، با تواضع و فروتنی در یادداشت هایش می نویسد: «من خود را آهنگ ساز نمی دانم زیرا آهنگ ساز باید دارای معلومات بیشتری باشد ولی چون فعلا در این مملکت بین استاد و شاگرد فرقی نیست، چند قطعه پیش درآمد و رنگ و تصنیف تهیه کرده ام که بعضی ها بدانند اگر معنی آهنگسازی این است من هم بی بهره نیستم.»
نصرالله زرین پنجه سالها در هنرستان موسیقی به تدریس پرداخت. شیوه کار او بیشتر متاثر از موسی معروفی بود اما آموختن آن شیوه با آنچه از دیگر اساتید فرا گرفته بود، شیوه خاصی در نوازندگی برای او به همراه داشت. وی در مورد هنرستان موسیقی گفته است: «چنانچه هنرستان موسیقی ملی با این صمیمیت و پشتکاری که در این مدت کوتاه کار کرده است برقرار و از گزند حوادث مصون بماند و دولت هم از آن حمایت نماید، تنها موسسه ای است که می تواند و صلاحیت دارد که به موسیقی ایران سر و صورتی بدهد. من معتقدم آقای خالقی با پی ریزی و تشکیل این موسسه بزرگترین خدمت را به موسیقی کشور نموده است و برای اینکه عرایضم ثابت شود و راجع به این هنرستان جنبه تملق نداشته و ایمان قلبی من است، یادآور می شوم که دو فرزند من هم اکنون در این هنرستان مشغول به تحصیل می باشند و پیشرفت قابل توجهی کرده اند.» (مربوط به تاریخ ۱۳۳۱/۲/۲۰)
در سال ۱۳۳۵ با روح الله خالقی در برنامه «ساز و سخن» شرکت جست و گوشه های موسیقی ایرانی را با توضیحات فنی رو ح الله خالقی با تار نواخت که یکی از منابع مهم شنیداری جهت آموزش موسیقی ایرانی است. نصرالله زرین پنجه پس از انقلاب خانه نشین شد و چون از ابتدا فردی متواضع و فروتن بود، در سکوت و انزوای کامل در ۲۵ آذرماه ۱۳۶۰ دار فانی را وداع گفت. پیکرش را در بهشت زهرا به خاک سپردند و روی سنگ مزارش این شعر نوشته شده است:
در راه خدا دو کعبه آمد حاصل
یک کعبه صورت است و یک کعبه دل
تا بتوانی زیارت دلها کن
کافزون ز هزار کعبه آمد یک دل
منابع و مآخذ
یادداشت های نصرالله زرین پنجه، مجله زنگ، شماره ۷، ۱۳۳۱
سیری در زندگی و آثار نصرالله زرین پنجه
فصلنامه خانه موسیقی ایران (شماره ۳۴)
۱ نظر