بهروز مبصری
سنگ و گرامافون
ابوالحسن بن ابوالقاسم بن محمدجعفر بن محمود بن محمدحسین بن فتحعلی خان صبا (دی ماه ۱۲۸۱ آذر ماه ۱۳۳۶)، برجسته موسیقی ایران، با ضبط ۴۰۰ روی صفحه، به تنهایی رکورد دار ضبط صفحه است. او از سال ۱۳۰۸ تا ۱۳۱۸ به مدت ۱۰ سال آثار خود را در ۵ دوره اصلی به ضبط رساند به این ترتیب:
دوره اول
اولین صفحه هایی که صبا در ضبط آن مشارکت دارد، توسط کمپانی پلیفن در سال ۱۳۰۸ ش در تهران ضبط شد. صبا در این دوره با ارکسترهای مدرسه عالی موسیقی همراهی می کند و تکنوازی ندارد و به درستی معلوم نیست که در کدام صفحه های گرامافن نواخته است.
دوره دوم
این دوره ضبط آثار صبا در سال ۱۳۱۱ ش با همکاری کمپانی بدافن در تهران انجام یافته است. اولین دوره ضبط صفحه کمپانی بدافن در تهران در سال ۱۳۰۹ ش انجام شده بود. دوره دوم ضبط صفحه کمپانی بدافن در تهران بیشتر به ضبط آثار علینقی وزیری و ارکستر مدرسه عالی موسیقی، که صبا نیز در آن نوازندگی کرده، اختصاص دارد.
دلیل این ضبط را کلنل وزیری در سال ۱۳۴۲ به روی نوار ریل شرح می دهد و می گوید: «از سال ۱۳۰۳ تا سال ۱۳۱۳ پرکارترین زمان کار من از نظر احیای موسیقی بود؛ تأسیس کلوپ موزیکال و سالن آن که گنجایش ۲۰۰ نفر را داشت در وسط خیابان لاله زار واقع بود و پس از یک سال و هشت ماه دچار حریق شد. در آن سال حتی یک ماشین آتشنشانی در تهران وجود نداشت و به وسیله افراد ارتش و شهربانی دیوارهای مغازه ها و منازل را خراب کردند که آتش به سایر نقاط سرایت نکند و باعث شد که برای دادن قروض و خسارت مالکان که ناشی از این حریق بود به ضبط آثار اقدام نمایم».
در این آثار که با همکاری صبا و دیگر نوازندگان آن دوره انجام یافته کارهای ارکسترال مدرسه عالی موسیقی و همچنین آثار تکنوازی کلنل وزیری و صبا را می توان دید. اولین اثر تکنوازی صبا با شماره کاتالوگ B090320 با لیبل طلایی رنگ کمپانی پدافن با عنوان «ای وطن» است که آهنگ آن از علینقی وزیری است و شعر آن را عبدالعظیم قریب سروده و بانو رو حانگیز آن را خوانده است.
روی صفحه نوشته شده: «ای وطن، ارکستر، ویولن سلو صبا» و طرف دوم صفحه نوشته شده: «رنگ دشتی ارکستر ویولن سلو آقای صبا» صبا در سن ۳۰ سالگی این اثر را به ضبط رسانیده است. «رنگ ناز» ساخته کلنل وزیری در چهارگاه نیز در این دوره ضبط شد که صبا به طنز شعری برای آن سرود: مرد باید کچل باشه زشت و بد اخلاق و … این شعر به سرعت میان مردم رواج یافت چنانکه تا امروز هم در اذهان باقی مانده است و این موضوع باعث گله مندی کلنل وزیری از صبا شد. تعداد آثار ضبط شده در این نوبت ۸۰ روی صفحه است.
دوره سوم
کمپانی کلمبیا در خرداد ماه ۱۳۱۲ ش در تهران آثار متعددی را از صبا ضبط می کند. در این دوره مسیر هنری مستقل صبا کاملاً شکل گرفته است؛ برخی از صفحات همراهی با ارکستر مشیر همایون شهردار است. همچنین صفحه ای با ویولن صبا و آواز رضاقلی میرزا ظلی در سه گاه و مخالف با شعری از نظام وفا با مطلع «ای خوشا عاشقی مستی و بی پروایی» که مجموع دو روی صفحه هشت دقیقه و بیست ثانیه از این دوره در دست است.
۱ نظر