برای موسیقی افغانستان (۳)

موسیقی افغانستان دارای زیر مجموعه های: محلی-غزلی، غَرَنی-سَندَری (به معنای کوهی در زبان پشتو)، داستانی-رزمی، ترانه های پیوند (عروسی)، مذهبی، طنزآمیز و انتقادی و سیاسی (که پدیده ای جدید است) می باشد. آغاز ترانه های سیاسی را می توان در جنگ انگلیس و افغان یافت که ترانه های «استقلالیه» از آن تاریخ آغاز شد، چراکه استاد قاسم هنرمند بزرگ افغان در زمان مذاکره با «دابس» نماینده انگلیس در کابل این رویه را آغاز کرد و بطور بداهه ترانه ای خواند با این مضمون که:
همین جا صلح کن باما چه لازم
که در محشر زما شرمنده باشی؟!

و در پایان این آواز در انتها این ترانه را خواند که:
کیست افغان در زمان گیرودار
می نترسد از نهیب کارزار
رشک رستم، غیرت اسفندیار
کی بُوَد از خصم روگردانی ام
گرندانی غیرت افغانی ام
چون به میدان آمدی، میدانی ام

با این ترانه روند تولید نمونه های دیگری شکل می گیرد که امروزه به عنوان «استقلالیه» نامور شده و شاخه مهمی از موسیقی افغانستان به شمار می آید.

در مورد استاد قاسم اشاره به این مطلب نیز مهم است که ایشان موسیقی معاصر افغانستان را از هندی جدا کرد و ماهیت نوین آن را ایجاد نمود و آهنگ های نوینی که به «طرز» معروف هستند را دگرگون نمود او براساس «طرز های روستایی افغانی» قالبی را طرح ریزی کرد که اینک آن را «طرزهای قاسمی» می نامند.

ملک الشعرا بیتاب افغانی در رثای استاد قاسم غزلی شیوا و غرّا سرود که ابیاتی از آن چنین است:

به بزم عیش ظلمی بیکران رفت
که قاسم خان افغان از میان رفت
چه نیکو اعتقاد مذهبی داشت
یقین دارم به ایمان از جهان رفت

به هرسان، یک ماه پس از سفر گروه ایران، هنرمندان افغانی به ایران دعوت شدند و طی یک سلسله برنامه هنرشان را به نمایش درآوردند که یکی از این برنامه ها اجرای زنده موسیقی افغانی در رادیو بود که در روز جمعه ۲۱ آبان ماه صورت گرفت، از آن پس هنرمندان افغانستان به تناوب به ایران آمدند و بعضی شان در ایران به شهرت هم رسیدند، سفر بزرگ دیگری در این ارتباط در سال ۱۳۵۵ از سوی هنرمندان ایران صورت پذیرفت که برای افتتاح شبکه تلویزیونی افغانستان به آن کشور رفتند، چراکه راه اندازی آن شبکه نیز با یاری متخصصان ایرانی بود و ایرانیان برای نخستین بار با چهره هنرمند خواننده ای از افغانستان آشنا شدند که با صدایی گرم و سوزناک اشعار مولوی را به روی مقام های لوگَری اجرا می کرد، او کسی نبود جز استاد مهوش که «بشنو از نی…» را به همراهی طبلای افغانی و هارمونیه اجرا می کرد و در پابیت هر مصرع که با بهره از شیوه های قوالی اجرا می کرد، افزوده ای را ترنم می کرد که:
ای نی نوای جاودان