گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

هم چنین در مقام راست اعراب یک مدولاسیون مرسوم، رجعت به «سیکاه» (از نت می ربع پرده کم، یا می کرن) است. یعنی سیکاه بر درجه سوم مقام راست و یا مقام یکاه قرار می گیرد. در اجناس موسیقی اعراب، سیکاه به صورت یک تریکورد با فواصل جـ + ط است که بر روی نت ربعی بسته می شود. با توجه به خصوصیات سه گاه و سیکاه، شباهت این دو غیرقابل انکار است.

راست پنجگاه یا راست و پنجگاه

همانطور که پیش از این بیان شد، راست قدیمی دارای دو شعبه به نام های پنجگاه و مبرقع بوده است که پنجگاه از درجه پنجم راست شروع می شده است. امروزه نوازندگان تار برای نواختن دستگاه راست پنجگاه سیم سل ساز را یک پرده بم تر کوک می کنند، یعنی فاصله بین سیم میانی و سیم زیر در ساز از یک چهارم درست به یک پنجم درست تبدیل می شود. حال این موضوع را با توجه به دوبل گام (ذی الکل مرتین) قدیم ایران بررسی می کنیم.

این دوبل گام در ادامه نمایش داده شده است. مرتضی حنانه این دوبل گام را از نت لا شروع کرده است. اما در اینجا نت سل، به عنوان نت آغاز انتخاب شده، چراکه طبق سنت قدیم یک دانگ از جمع فواصل طنینی + طنینی + بقیه به دست می آید (ذی الاربع منتظم متتالی) که در صورت شروع از نت لا دانگ حاصله برابر با طنینی + بقیه + طنینی خواهد بود.

همانطور که مشاهده می شود این دوبل گام از چهار دانگ و دو فاصله دوم بزرگ تشکیل شده است (چهار ذی الاربع و دو طنینی) که دانگ رئیسات به دانگ اوساط و دانگ منفصلات (یا متصلات) به دانگ حادات متصل می باشد. پس می توان گفت تغییر کوک مرسوم در تار برای تامین فاصله پنجم بین شروع دانگ های اوساط و منفصلات می باشد.

طبق آنچه پیش از این بیان شد، مقام راست از نت دو شروع می شود. با توجه به دوبل گام با شروع مقام راست از این نت، انفصال دو دانگ تشکیل دهنده مقام در بین دو دانگ قرار می گیرد. حال اگر از درجه پنجم مقام راست شروع کنیم، انفصال بعد از دو دانگ خواهد بود.

با توجه به موضوع اجناس تشکیل دهنده مقام راست می توان گفت، برخلاف عقیده مرتضی حنانه، اصطلاح راست پنجگاه از راست و پنجگاه معتبرتر است. یعنی طبق دوبل گام، راست پنجگاه می تواند به راستی که از درجه پنجم آغاز شده است اشاره داشته باشد.

نگاهی به واحد یکپارچه مرتضی حنانه

مرتضی حنانه با پایه قرار دادن گام راست خود (ذی الاربع + ذی الاربع + طنینی) و قرار دادن دیگر دستگاه ها بر روی درجات مختلف آن واحد یکپارچه و مرتبط موسیقی امروزی ایران را ارائه می کند. این واحد یکپارچه عیناً منعکس شده است:

سینا حسینی

سینا حسینی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است