گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

همانطور که قبلا عنوان شد فواصل مقام راست با فواصل عراق افشاری انطباق دارد. هم چنین در بیان خصوصیات دوگاه، با اشاره به نواخته های فرامرز پایور، اتصال دوگاه به عراق افشاری تبیین شد. حال با توجه به ارتباط بین یگاه (گام پایه) و دوگاه (در شکل فوق)، این مدولاسیون می تواند مهر تاییدی بر انتخاب گام راست با دو تتراکرود منفصل به عنوان گام پایه باشد. (همانطور که مرتضی حنانه توقف ماهور بر روی نتی در پایین نت پایان خود را، به عنوان اشاره ای به شاهد گام مهم دیگری دانست) چراکه شاهد گوشه دوگاه با شاهد شور یکی است، اما در ادامه به بیات ترک متصل می شود.

به همین دلیل دوگاه در واحد یکپارچه پیشنهادی همان دستگاه شور در نظر گرفته شده است.

از طرف دیگر در این شیوه از تشکیل واحد یکپارچه موسیقی، جای مناسب و قابل دفاعی برای پنجگاه موجود در ردیف موسیقی پیدا شده است. در اینجا می توان به شباهت گوشه پنجگاه به دستگاه نوا اشاره کرد که در آن دستگاه حالاتی نزدیک به مقام راست (گوشه های مسیحی و رهاب) وجود دارد.

تنها معضلی که همچنان پا برجاست، تعریف اصطلاحات «راست کوک» و «چپ کوک» و ارتباط آن با علت نام گذاری مقام راست است. در این مورد تنها می توان به این نکته از مرتضی حنانه اکتفا کرد که «انتخاب این دو اصطلاح محققا به جهت موقعیت موضعی سیم ها نسبت به یکدیگر بوده است.» (صفحه ۲۲) چنانچه ساز را مستقیم در جلوی خود بگیریم (مثل کمانچه) سیم های بم سمت راست و سیم های زیر سمت چپ قرار می گیرند، در نتیجه نواختن در محدوده بم ساز، مایه های راست کوک و نواختن در محدوده زیر ساز، مایه های چپ کوک را به دست خواهد داد.

برگی از الموسیقی الکبیر ابونصر فارابی
به عنوان آخرین برهان در اقناع واحد یکپارچه (۵) معرفی شده، تصویری از یکی از صفحات کتاب الموسیقی الکبیر ابونصر فارابی ارائه شده است.

همانطور که در این طرح واضح است، مقامات موجود بر روی یک سیم از عود عبارتند از (به ترتیب از بم به زیر) راست، دوکاه، سیکاه، جهارکاه، نوی، حسینی، عراق و گردانیه. در مورد چهار مقام اول (راست تا جهارکاه) با استناد به مطالعات قبلی، وضعیت واحد یکپارچه قابل اثبات و تایید خواهد بود.

پی نوشت

۵- این عنوان به تقلید از مرتضی حنانه اتخاذ شده است. اما این عنوان قابل نقد است چرا که این واحد یکپارچه تنها بخش کوچکی از موسیقی ایرانی را پوشش می دهد. به عبارت دیگر این واحد یکپارچه در حقیقت «واحد یکپارچه گاه ها» است. اما در این مقاله برای جلوگیری از خلط مباحث و سردرگمی، در تصحیح این اصطلاح به همین پی نوشت اکتفا شده است.

سینا حسینی

سینا حسینی

۱ نظر

بیشتر بحث شده است