بهروز مبصری
ابوالحسن اقبال آذر فرزند ملاموسی در روستای الوند قزوین به دنیا آمد و تا سن ۲۱ سالگی از محضر ملا عبدالکریم جناب قزوینی استفاده کرد. سپس راهی تبریز گردید و در دستگاه محمدعلی میرزا وارد شد و در آنجا از محضر میر عسگر و صادق الوعد دو استاد برجسته آواز تبریز بهره برد. زمانی که ثقه الاسالم روز دهم محرم توسط روس ها به دار آویخته و خانواده اش به تفلیس تبعید شد، اقبال با میل خود همراه مشکوه الممالک داماد ثقه الاسلام به تفلیس رفت و خود را خواننده دربار معرفی کرد و در آنجا با هنرمندان تفلیس آشنا شد.
در سال ۱۲۹۲ ش به هنگام تاجگذاری احمدشاه به تهران آمد و با درویش خان ملاقات کرد و پیشنهاد کمپانی مونارخ رکورد را جهت ضبط موسیقی مطرح نمود. درویش خان منزل خود را گرو گذاشت تا تهیه و تدارکات سفر را انجام دهد و تا آخر عمر نتوانست منزل خود را از گرو در بیاورد. اقبال آذر به اتفاق طاهرزاده، دوامی، باقرخان و سرپرست گروه، درویش خان، در اسفند ۱۲۹۲ عازم تفلیس شدند و در نوروز ۱۲۹۳ برنامه هایی را در آنجا اجرا کردند که با استقبال بی نظیر روبرو شد.
گفتنی است که ۹ هزار تومان عایدات این برنامه به امور خیریه داده می شود، روزنامه نگار معروف عینعلی سلطان اوف (۱۸۶۱ – ۱۹۳۵) شرح جامعی را از این برنامه با عنوان «کنسرت شرق» می آورد و به تحسین آواز اقبال آذر می پردازد. اقبال در این سفر با سیّد شوشینسکی آشنا می شود و او نام هنری «اقبال» را برایش برمی گزیند.
اولین اثر اقبال آذر در سن ۴۱ سالگی با کمانچه باقر خان است در مایه دشتی و بعد با درویش خان آثاری را به ضبط می رساند. متاسفانه صفحات تفلیس به دلیل آغاز جنگ اول جهانی خیلی کم وارد ایران شد و آنچه مشاهده شده است ۲۱ نمونه صفحه دو رو (۴۲ اثر) بیشتر نیست. اقبال در بازگشت از تفلیس در تبریز اقامت گزید.
مرحوم قیطانچیان شاگرد اقبال می گفت که اقبال هیچگاه در حضور میر عسگر نمی خواند و به ایشان خیلی احترام می گذاشت و او را استاد می دانست.
ضبط دوم اقبال آذر در سال ۱۳۰۸ شمسی مصادف با ۱۹۲۹ میلادی با کمپانی هیزمستر ویس در سن ۵۶ سالگی در اوج پختگی صدا انجام یافت که ۵۰ اثر را در یک نوبت به ضبط می رساند که در نوع خود یک رکورد است. وی با تار عبدالحسین شهنازی صفحه معروف ابوعطا و حجاز را خواند که قدرت و وسعت صدا و تسلط خود را بر ردیف موسیقی نشان می دهد هم چنین آثار زیبایی را با تار علی اکبر خان شهنازی به اجرا در آورده است.
۱ نظر