گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

بوی گل و افیون: دوگانه‌ی انقلاب / اصلاح (۹)

داوود پیرنیا (بنیانگذار برنامه گلها) و رهی معیری (شاعر و ترانه سرا) در ایستگاه رادیویی ارگ

لوییزُن همچنین به گرایش‌های عارفانه‌ی پیرنیا نیز اشاره دارد (همان: ۱۱۳). این سبقه‌ی عرفانیِ مؤسسِ گلها احتمالاً، هم بر تلقی شنوندگان و منتقدان گلها و هم بر جهت‌گیریِ خودِ برنامه تأثیرگذار بوده است.

مسأله‌ی دیگرْ شباهتِ این نقد و بعضی دیگر از نقدها به برنامه‌ی گلها با نقد اهالیِ جنبش احیاء در دهه‌ی پنجاه و پس از آن است. مثلاً کیانی، در هفت دستگاه موسیقی ایران، درباره‌ی آنچه آن را «شیرین‌نوازی» می‌نامد می‌نویسد:

[شیرین‌نوازی] دارای فکر و اندیشه‌ای […] در جهت حرکت و کوشندگی نیست. در این حالت، موسیقی دارای تخدیر و نشئه‌ی فراوان است و به‌آسانی می‌تواند فکر را به ‏دنبالِ هدفی هرچند مسرّت‌بخش اما با پایانِ افسرده بکشاند. (کیانی ۱۳۹۳: ۱۲۶) (۸)

چنانکه مشاهده می‌شود، نه‌تنها محتوی و رویکردِ کلیِ این پاره که حتی کلیدواژه‌های آن هم شباهتِ قابل‌توجهی به نقدهای رشیدی دارد. (۹)

نوشتار چهارم: «موسیقی رادیو»

عنوان چهارمین مطلبی که در آن به نقدِ موسیقیِ برنامه‌ی گلها پرداخته شده است «موسیقی رادیو» است و به قلم نویسنده‌ای با نامِ مستعارِ «استادسیس» در شهریور ۱۳۳۸ منتشر شده است (۱۰) (استادسیس ۱۳۳۸). این نوشتار رویکردی متفاوت با نوشته‌های رشیدی دارد و تقریباً از دیدگاهی صرفاً موسیقایی به بحث درباره‌ی موسیقیِ رادیو می‌پردازد. نویسنده، پس از نقد مواردی چون وضعیتِ نابه‌سامانِ «ارکستر»ها و دانش کمِ رهبران‏شان، کوکِ نادقیقِ «ارکستر»های رادیو و ضعفِ تکنیکی نوازندگان رادیو چه در هم‌نوازی و چه در تک‌نوازی، به نقد برنامه‌ی گلها می‌رسد. او در این بخش می‌نویسد:

برنامه‌ی گلها به‌‏نحو یکنواخت و عجیبی درآمده است. به‏ استثنای یکی‏ دو برنامه که آقای خالقی رهبری کرد، بقیه‌ی برنامه‌ها از نظرِ آهنگ‏ ارکستراسیون بسیار ضعیف است. نوازندگانِ گلها بعضی خوب هستند، ولی آهنگِ خوب برای اجرا ندارند. نه تجویدی آهنگساز است و نه محجوبی، به‏‌جز چند تصنیف، توانسته چیز جالبی عرضه دارد. آقای خالقی دو برنامه اجرا کرد […]. چه خوب است آقای خالقی، با ادامه‌ی کارِ خود، آهنگ‌هایی از قبیل «نیمه‌شب»، «غمگین»، «دو عاشق» و غیره را که اجرا نشده رهبری کنند و بدون شک وجود ارکسترِ بزرگِ گلها برای این منظور فرصت خوبی خواهد بود. در ابتدای برنامه‌ی گلها، یکی‏ دو برنامه با شرکتِ قمرالملوک وزیری و مرحوم صبا و یک برنامه‌ی جالب به‌‏نامِ «شکایت نی» ارکستر هنرستان موسیقی و آقای بنان ضبط شد.

متأسفانه این برنامه‌ها را هیچ‌گاه به سمع نمی‌رسانند و فقط چند برنامه‌ی یکنواخت را تاکنون ادامه داده‌اند، مثلاً قطعه‌ی «نیمه‌شب» یک آهنگِ کاملاً توصیفی بود که برای برنامه‌ی گلها بسیار مناسب است. امیدواریم با اجرای آن، مانند یکی‏ دو برنامه‌ی سابق‌الذکر، از یکنواختیِ حزن‌انگیز و صوفیانه‌ی منفیِ آن کاسته شود. (همان)

پی نوشت

۸- کیانی، در همان کتاب، تأکیدِ «شیرین‌نوازی» را بر «احساس و حال» (کیانی ۱۳۹۳: ۱۵۱) و همچنین آن را همراه با «احساس‌گراییِ شدید» (همان: ۱۴۱) و «تکرار در تکرار» می‌داند (همان: ۱۲۶). این نگاه بی‌شباهت به تلقیِ فرهت درباره‌ی «رمانتیک»بودنِ نحوه‏ شعرخوانیِ برنامه‌ی گلها نیست. چنانکه در ادامه خواهیم دید، استادسیس، یا همان ساسان سپنتا، برنامه‌های گلها را «یکنواخت و حُزن‌انگیز» می‌داند که باز شباهتی معلوم با داوری کیانی درباره‌ی «افسردگی» و «تکرار» در «شیرین‌نوازی» دارد.

۹- مواضع رشیدی در سال‌های بعد از انقلاب به ‏وضوح تغییر کرد. در مقاله‌ی ترانه‌سرایی در ایران، او ترانه‌سازی یا تصنیف‌سازی در دوران محمدرضا شاه را به نحو دیگری ارزیابی می‌کند (رشیدی ۱۳۷۰: ۳۶-۳۷).

۱۰- طبق نظر علیرضا میرعلینقی، «استادسیس» همان ساسان سپنتا بوده است.

کامیار صلواتی

کامیار صلواتی

متولد ۱۳۶۹، تویسرکان
پژوهشگر حوزه‌ی موسیقی کلاسیک ایرانی و تاریخ معاصر موسیقی در ایران
کارشناس ارشد مطالعات معماری ایران از دانشگاه تهران

۱ نظر

بیشتر بحث شده است