بررسی انتقادی کتاب آواز (رمزگشایی آواز ایرانی)، داریوش طلایی (۳)

برداشت اشتباه از آواشناسی تولیدی
۱- در بخش ۲ و بخش ۳ کتاب، مولف تلاش کرده از برخی مفاهیم علم آواشناختی برداشت‌هایی در راستای آواز داشته‌باشد، اما به هر علت، به خطاهایی علمی انجامیده است.
به‌طور مثال، اصطلاح مقطوع‌ها (ص ۲۰) که در مورد چگونگی قطع یا محو شدن صداها در آواز یا به قول ایشان رفتار صداها و مصداقش در آواها توضیح داده شده است، برداشتی اشتباه از مباحث علم آواشناسی و شیوۀ تولید آواهاست. طبق توضیحات ایشان در صفحۀ (۲۰) مقطوع‌ها:
«از رفتارهای صداست که یک نت با بسته شدن ناگهانی تارهای صوتی و بسته‌ شدن مجرای هوا یکباره قطع می‌شود.»، «یکی از انواع رفتاریِ پایان نت‌ها» است و یکی از مقطوع‌ها، یعنی مقطوع کامل را صدای ممتدی می‌دانند که «در پایان به طور ناگهانی قطع شود» و « در آن تارهای صوتی کاملاً مخرج صدا را مسدود می‌کنند» و در ادامه نیز مطرح شده که در «اصطلاح زبان‌شناسی، مقطوع کامل وقفۀ چاکنایی نامیده می‌شود و آن را به‌صورت همزه (ء) بیان می‌کنند».
الف- در منابع معتبر آواشناسی و در توصیف شیوۀ تولیـدِ همزه چنین آمده است که «با فشرده شدن تارهای صوتی به‌هم و انسداد کامل چاکنای و سپس باز شدن آنی آن» (مشکوه‌الدینی ۱۳۷۷: ۳۰) یا به بیانی دیگر با « باز شدن کامل و ناگهانی و رهایی تمام فشارهوای بندآمده زیر تارهای صوتی به یکبار» (ثمره ۱۳۸۰: ۳۰ و ۵۰) تولید می‌شود، یعنی با بازشدن تارهای صوتی در اثر فشار هوای زیر آنها، آوای همزه ایجاد می‌شود، در حالی که ایشان در شیوۀ تولید مقطوع کامل مطرح کرده‌اند، صدای ممتد با بسته شدن تارهای صوتی قطع می‌شود. لذا طبق توضیحات بالا، روند و شیوۀ تولید مقطوع کامل و همزه کاملاً برعکس یکدیگرند و مطالب ارائه شده در این بخش‌ها صحت علمی ندارند.
ب- خطای آواشناختی دیگر، در مورد شیوۀ تولید مقطوع ناقص(اصطلاح مولف) و صامت«هـ» است، که مولف (در ص ۲۱) ارائه کرده است:
«مقطوع ناقص باعث بسته شدن کامل مخرج صوتی نمی‌شود و با استفاده از حرف صامت «هـ» بیان می‌شود».
در حالی که شیوۀ تولید صامت «هـ»، عکس توضیح فوق است، زیرا صامت «هـ» پس از انسداد تارهای صوتی و رهایش جریان هوا از شکاف باریک بین آنها تولید می‌شود، بحث باز شدن جزئی تارآواهاست نه بسته شدن ناقص آنها. اهمیت این تفاوت حرکتی ظریف، تاثیری است که بر ذهن خواننده درتمرینات می‌گذارد و گاه می‌تواند باعث آسیب شود.
۲- در مورد چگونگی تاثیر تارهای صوتی در تولید صدا و آوا در صفحات ذیل نیز اشتباهاتی آواشناختی رخ داده است:
در صفحۀ ۲۹ (سطر ۱۱) نوشته شده:
«صوت یا آوا با دمیده شدن هوا توسط شش‌ها در تارهای صوتی، ارتعاش تارها، و تقویت صدای حاصل از این ارتعاش توسط محفظۀ سینه و سـر تولید می‌شود. سه مرحلۀ یاد شده، مراحلی از سیستم مکانیکیِ تولید «آوا» در انسان‌اند.»
مجدداً در همان صفحه ۲۹(ستون دوم سطر ۱۰):
«انسان صوت را با دمیدن هوا در محفظۀ حنجره و لرزاندن تارهای صوتی ایجاد می‌کند و با انقباض و انبساط تارهای صوتی، به زیرو بم کردن و تغییر بسامد در صدای اولیه می‌پردازد»
و مجدداً در صفحۀ ۳۰ (سطر اول):
«آوای ممتد بعد از ایجاد صوت توسط تارهای صوتی و حنجره در مجراها و محل‌های خاص سینه، سر، دهان، بینی و سینوس‌ها حرکت می‌کند و کیفیتی می‌یابد که «جنس صدا (تمبر، رنگ، شیوش) » نامیده می‌شود».
شایان تذکر و توجه است، صوت یا آواها، صرفاً توسط تارهای صوتی تولید نمی‌شوند، و برخی از آواها یعنی «بی‌واک»ها (در زبان فارسی مانند: س، ش، ف، پ …) بدون ارتعاش تارهای صوتی تولید می‌شوند. و این نکتۀ مهم و ظریف آواشناختی پایۀ برخی تمرینات امروزین علمی صداسازی و آواز است.
۳- از دیگر اشتباهات آواشناختی در بخش دوم در «توضیح و تمرین آوای ممتد» (ص ۳۰) رخ داده است. ضمن آن که عنوان تمرین با توضیحات آن نامرتبط است، امتداد یک آوا ارتباطی با طنین و جنس آن ندارد. کشش و طنین دو ویژگی مستقل اصوات و آواها در فیزیک صوت و آواشناسی هستند، و بر خلاف آنچه که در کتاب ذیل توضیحات عنوان فوق آمده، در تولید برخی از آواهای ممتد(مانند س، ش، ف…) تارهای صوتی نقشی ندارند.