درباره باغلاما (۱)

لغت باغلاما به معنی سنتی دیرینه است که نوعی رقابت و مسابقه شعری است. در این مسابقه که اغلب روزهای متوالی به طول می انجامیده است، عاشیق ها به مصاف هم رفته و داستان گویی می کردند. شخصی که شعرها و نغمه های بیشتری در حافظه داشته برنده اعلام می شده؛ این سنت در آذربایجان و ترکیه رواج داشته است.

باغلاما (یا باقلاما) در واقع یکی از سازهای خانواده ای از سازهای تقریبا هم شکل، ولی با اندازه ها و تعداد سیم های متفاوت است. این خانواده سازی شامل این سازها است: میدان سازی (MEYDAN SAZI)، دیوان سازی (DİVAN SAZI)، باغلاما آیلسی (Bağlama ve Ailesi)، چُگور (ÇÖĞÜR)، باغلاما (bağlama)، بوزوک (bözuk)، عاشیق سازی (AŞIK SAZI)، تمبورا (TAMBURA)، جورا (CURA)، جورای باغلاما (BAĞLAMA CURASI)، جورای تمبورا (TAMBURA CURASI).

اغلب به دلیل شباهت در شکل ظاهری، باغلاما و دیوان را با چگور (قوپوز) که ساز عاشیق های آذری است، اشتباه می گیرند؛ ولی به خاطر سیم بندی متفاوت و تعداد پرده ها (دستان ها) و نیز اختلاف اساسی در ساختمان و طریقه نواختن متفاوت؛ صدادهی (سونوریته) جداگانه ای دارد.

در کردستان ایران این ساز را (بدون در نظر گرفتن اندازه) با همان نام دیوان می نامند. در کتاب سازهای کرد درباره دیوان و باغلاما چنین می‌خوانیم: «این ساز بیشتر در بین مردم ترکیه و کردستان ایران و عراق که زبان و فرهنگ و رسوم تقریباً مشابهی دارند متداول است. در ترکیه دوستداران فراوانی دارد و برای اجرای ملودی های سنتی از آن استفاده می شود. الگوی ساخت دیوان و باغلاما در مناطق کردستان ایران از دیوان و باغلاما ترکیه گرفته شده است. این ساز از نظر فیزیکی شباهت های فراوانی با تنبور دارد. دیوان و باغلاما دارای هفت سیم با ضخامت های متفاوت است. از پایین به بالا دو سیم اول فلزی و ظریف و سیم سوم ضخیم و به شکل فلزی فنری است. سیم های چهارم و پنجم نیزبه همین ترتیب است. سیم ششم فلزی ظریف بوده، سیم هفتم مانند سیم سوم است و با فاصله یک تا یک و نیم میلیمتر از یکدیگر قرار می گیرند. در کردستان هنوز ساز را به روش های قدیمی می سازند، ولی در ترکیه این ساز به وسیله دستگاه های پیشرفته و کپی تراش‌های مدرن ساخته می شود. کاسه طنینی دیوان و باغلاما از سه تار و تنبور بزرگتر و دسته آن هم بلندتر و قطورتر است. سه سیم اول این ساز با هم گرفته و کوک می شوند و دو سیم بعدی نیز و دو سیم آخر هم به همین ترتیب کوک می گردند. بنابراین دیوان و باغلاما در واقع سه سیم دارند (هفت سیم در قالب گروه سه تایی، دوتایی و دوتایی). البته گاهی در یک دسته از سیم ها کوک دو یا سه ممکن است متفاوت است.»