محمدرضا مقدم
امروز نیز در یونان نوازندگان با ریسمانی سنتور را به گردن آویزان و در حال راه رفتن می‌نوازند. همچنین آرتور کریستنسن ایراشناسِ بزرگ دانمارکی اشاره ای به ساز «کُنار» یا «کینور» دارد که نسبت پیدا می کند به خانواده سنتور امروزی ما.
متاسفانه در حملاتی که در طول تاریخ به ایران شد منابع بسیار حیاتی و زیادی از بین رفتند و برای ما منابع چندانی باقی نمانده اما من شخصا معتقدم، مشت نمونه خروار است و با همین مختصر منابع داخلی و خارجی می‌توان به قدمت سازها و موسیقی های مختلف از دیر باز در ایران پی برد.
همان طور که «بارتالومئو کریستافوری» در سال ۱۹۰۹ میلادی ایده ضربه زدن به سیم های هارپسیکورد را از دیدن سنتور گرفت و بهترین و زیباترین ساز دنیا را پایه ریزی کرد، عقل سلیم می‌گوید موقعی که چنگ را افقی می‌نواختند این ایده به ذهن نوازندگان رسیده که با تکه چوبی روی سیم ها ضربه بزنند.
باتوجه به اینکه در فصل سوم توضیحاتی در مورد سنتور کروماتیک ارائه دادید علت عدم استفاده از این ساز چیست و چرا استفاده از آن خیلی رایج نشد؟
در در مورد این پرسش ابتدا باید بگویم موسیقی ایران را می‌شود به دوره های: قاجار، پهلوی و بعد از انقلاب ۵۷ که تا کنون ادامه دارد تقسیم کرد.
در دوره قاجار موسیقی بیشتر اندرونی بود و به دلیل مسائل مذهبی آن چان در سطح جامعه نمود نداشت و سینه به سینه به وسیله بزرگان دل سوخته ما با فلاکت زیاد به نسل دوره پهلوی رسید. دوره پهلوی دوره شکوفایی هنر و به ویژه موسیقی بود و شاهد به وجود آمدن شاهکارهای موسیقی در این دوره بودیم.
در همین دوره سنتور کروماتیک با تلاش استاد قنبری مهر پا به عرصه وجود گذاشت و در چند اثر هم استفاده شد و به تدریج داشت پا می‌گرفت. این جریانات شکوفایی موسیقی و پیشرفت سازها تا پیش از انقلاب داشت سیر طبیعی خود را طی می کرد که پس از انقلاب با تعطیلی مراکز فرهنگی و هنری مواجه شد.
پس از چند سال شرایط کمی بهتر شد و با وجود تکنولوژی جدید که ارتباطات را در سرتاسر دنیا راحت تر کرد، دگرگونی های زیادی در موسیقی به وجود آمد. ساز کروماتیک از صحنه موسیقی ارکستری ناپدید شد و جای خود را به بم سنتور، سنتور سی کوک، قیچک آلتو و… داد.
یکی از علت های از بین رفتن سنتور کروماتیک پیچیدگی در نوازندگی آن بود که با به وجود آمدن خرک های اضافه مابین خرک های سفید و زرد، نوازنده را با مشکل تکنیکی مواجه می کرد و قدرت مانور را از او می گرفت. البته شخصا معتقدم اگر آن روندی که استاد دهلوی برای استفاده از سنتور کروماتیک در ارکستر استفاده می‌کردند ادامه پیدا می‌کرد امروز با گذشت بیش از ۵۰ سال، این ساز می‌توانست جایگاه خودش را در ارکسترهای ایرانی پیدا کند و برای مدولاسیون میان قطعات، بدون عوض کردن سنتور یا تغییر کوک دادن مورد استفاده قرار بگیرد.
در فصل چهارم به سبک شناسی تزئینات سنتور در آثار هنرمندان مکتب جدید پرداختید؛ آیا آثار هنرمندان مکتب قاجار فاقد این ویژگی ها هستند؟ در این بررسی به چه نکاتی دست یافتید؟
در این قسمت به علت محدود بودن و استفاده از تزئینات در سنتور نوازی دوره قاجار، بیشتر به انواع تزئینات در سنتور نوازی معاصر که از حسین صبا و بعد استاد ابوالحسن صبا و در ادامه به اوج خودش در آثار استاد پایور، مشکاتیان، پشنگ کامکار و شفیعیان می رسد پرداختم. این هنرمندان از انواع تریل ها، گزش ها، ریزها، پاملخی ها و… در آثارشان استفاده کردند.
۱ نظر