گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

شیوه ای برای نوت نویسی سیستمهای میکروتونال ۱۲ قسمتی (۲)

سیستم کوک پرده میانه۱۱/۱ کما معادل سیستم ۱۲ قسمتی مساوی

در سیستم کوک پرده میانه ۱۱/۱ کما فاصله پنجم معتدل بوده و به اندازه ۱۱/۱ کمای سنتونیک از فاصله پنجم ۲/۳ کمتر می باشد. بر اساس چرخه بالا رونده و پایین رونده فاصله پنجم فواصل زیر حاصل می شود:

منبع: tonalsoft.com/12edo.aspx


(c)


در این سیستم نیم پرده های کروماتیک و دیاتونیک یکی می باشند. لازم به ذکر است سیستم ۱۲ قسمتی مساوی از اعتدال ۱۲/۱ کمای فیثاغورثی نیز بدست می آید.

مدل نت نویسی برای نت نویسی سیستمهای ۱۲ قسمتی

آنچه در بالا ذکر شد نشان دهنده امکان استفاده از علائم عرضی رایج در نت نویسی فواصل میکروتونال است. با توجه به پیچیدگی نت نویسی میکروتونال و همچنین امکان استفاده از علائم عرضی بمل – دیز در سیستمهای میکروتونال ۱۹ و ۳۱ قسمتی سعی گردید تا مدلی دیگر و برای سادگی هر چه بیشتر نت نویسی سیستمهای ۱۲ قسمتی میکروتونال ارائه گردد. در واقع در این مدل از علائم عرضی رایج به مفهومی دیگر استفاده می شود. مدل پیشنهادی اینجانب بر اساس مفروضات زیر بنا شده است:

  • درجه و قسمت در تعریف درجه (Degree) باید گفت که هر نت موجود در یک گام یک درجه از آن می باشد به این ترتیب گام نیم پرده ای دارای ۱۳ درجه می باشد. درجات می توانند متصل مانند درجه ۱ و ۲ یا منفصل باشند مانند درجات ۱ و ۷. اما تفاوت درجه و قسمت (Step) در این است که بین هر دو درجه (چه متصل چه منفصل) یک قسمت مشاهده می شود.

    بنابراین گام ۱۳ درجه ای ۱۲ قسمت متصل دارد. اولین درجه هر سیستم ۱۲ قسمتی با عدد صفر و آخرین درجه با عدد ۱۲ مشخص می شود. باید توجه داشت که آخرین درجه هر گام (همانند درجه ۱۲ گام ۱۲ قسمتی مساوی) در واقع اولین درجه گام در تکرار خود است.

  • سیستم ۱۲ قسمتی: هر سیستم فاصله ای که از ۱۲ قسمت (Step) تشکیل شده باشد سیستم ۱۲ قسمتی نام دارد. این قسمتها می توانند دارای اندازه های مختلف میکروتونال بوده یا مساوی باشند که در این صورت سیستم ۱۲ قسمتی مساوی نامیده می شود.

  • سیستم ۱۲ قسمتی بر اساس اهمیت ساختاری قسمت و نه اندازه فواصل بنا گردیده چرا که فرض بر این است یک قسمت می تواند اندازه های مختلف فاصله را در برگیرد.
  • کاربرد علائم عرضی بمل (Flat) و دیز (Sharp) صرفا جابجایی ارتفاع اصوات به اندازه نیم پرده معتدل نمی باشد. باید پذیرفت در سیستمهای مختلف نیم پرده ای – بنا به ضرورت آن سیستم کوک – نیم پرده اندازه مختلف به خود را دارد. از طرفی اعتقاد بر این است که بمل و دیز در معنای عمومی خود به مفهوم پایین آوردن یا بالابردن ارتفاع صدا به مقداری معین یا نامعین می باشند. به عنوان مثال آهنگساز میکروتونال

    “Ben Johnston”

    برای جابجایی ارتفاع صدا به اندازه ۷۰.۶ سنت از علائم بمل و دیز استفاده کرد. “Easley Blackwood” در مقاله خود “
    “Modes and Chord Progressions in Equal Tunings”

    ” به همین نکته نیز اشاره دارد و علائم بمل و دیز را برای جابجایی به یک درجه پایین تر یا بالاتر به کار می برد. در سیستم ۱۲ قسمتی مساوی این درجه معادل نیم پرده است.

در این شیوه نت نویسی نیز از علامت بمل برای جابجایی به سمت یک قسمت متصل با ارتفاع صوتی کمتر و از علامت دیز برای جابجایی به سمت یک قسمت متصل با ارتفاع صوتی بیشتر استفاده می شود. اندازه این قسمت می تواند نیم پرده یا هر چیز دیگری باشد. همچنین می توان در این سیستم از دوبل بمل یا دوبل دیز نیز استفاده کرد.

  • در این سیستم حروفی مانند C-D یا سیلابهایی مانند Do – Re همانند شیوه سلفژ “دوی متغیر” (Movable Do) به فاصله ای با ارتفاع خاص بستگی نداشته و برخلاف این شیوه سلفژ که فقط در سیستم ۱۲ قسمتی مساوی تعریف می شود، این سیلابها معرف درجه خاص خود (با هر اندازه ای) در سیستم ۱۲ قسمتی می باشند. به شکل زیر توجه نمایید:

شکل بالا یک سیستم ۱۲ قسمتی میکروتونال می باشد که فواصلش بخشی از سیستم ۹۶ قسمتی مساوی است. در این سیستم ۱۲ قسمتی اندازه قسمتها با هم یکسان نبوده و می توان اختصاص علائم عرضی و اسامی نتها به درجات گام در شکل قابل مشاهده است. در این سیستم فرض بر این است که درجاتی مانند #C یا Db ساختارا با هم معادلند. بار دیگر تکرار می شود که علائم # یا b فقط موید جابجایی بین درجات می باشند و نه تغییر اندازه فاصله، به عبارت دیگر در این مدل نت نویسی درجه یا قسمت مستقل از اندازه فاصله می باشد. این مطلب در مثال زیر مشخص است؛ این مثال یک ساختار مدال با کدینگ ۲۴۵-۷۹e در دوسیستم ۱۲ قسمتی میکروتونال (سیستم a) و ۱۲ قسمتی مساوی (سیستم b) می باشد.


بخش پایین شکل نشان دهنده تفاوت اندازه فاصله یک درجه در دو سیستم مختلف است. در سیستم b به دلیل یکسان بودن اندازه فواصل، درجات گراف خطی است ولی در سیستم a به دلیل عدم یکسان بودن اندازه فواصل، گراف غیر خطی و نامنظم است.

  • در مفهوم رایج نت نویسی کلید و خط حامل نشانه های موسیقایی هستند برای تعیین ارتفاع نت‌های نوشته شده ولی در این مدل نشانه ای برای صرفا تعیین جایگاه درجه نت می باشند:


  • همانند سیستم ۱۲ قسمتی مساوی که دارای مد های متعدد در فرهنگ های مختلف موسیقایی است، گامهای میکروتونال ۱۲ قسمتی نیز می توانند مد های گوناگونی را بر اساس انتخاب درجات گوناگون در محدوده اکتاو به وجود آورند. به دلیل مشابهت نحوه آرایش درجات مد در این دو نامگذاری مدهای موسیقایی بر اساس شیوه خاص کدینگ (۲۲) ارائه شده صورت می گیرد. به شکل زیر که مربوط به کدینگ دو مد از سیستم ۱۲ قسمتی مساوی است توجه فرمایید:

کدینگ هر مثال نشان دهنده توالی درجات تشکیل دهنده مد موسیقایی در ساختار ۱۲ قسمتی است. در واقع بدون در نظر گرفتن نام مد و با ذکر کد مربوطه می توان این ساختار را به تمام سیستمهای ۱۲ قسمتی میکروتونال نیز تعمیم داد. مد ۲۴۵-۷۹e فارغ از مشخصات مدال خود نشاندهنده ساختار مد ماژور در سیستم ۱۲ قسمتی مساوی است. همین مد را می توانیم در سیستم ۱۲ قسمت طولی مساوی در اکتاو ۲۴-EDL نیز به کارگیریم که در شکل زیر مشخص است:


مثالهایی از این مد که در این دو سیستم اجرا شده اند را گوش کرده و متوجه تفاوت حالت موسیقایی آنها بشوید. این تفاوت به دلیل نا همگونی اندازه فواصل متعلق به درجات متناظر در این دو مد می باشد:

اجرا در سیستم ۱۲ قسمت مساوی

اجرا در سیستم ۲۴-EDL

در این مثال درجه هفتم سیستم فاصله ای معادل ۵۹۷ سنت را نشان می دهد که معادل یک تریتون (چهارم افزوده یا پنجم کاسته) در سیستم ۱۲ قسمتی مساوی است. به عبارتی دیگر، درجه هفتم که در مد ۲۴۵-۷۹e همان درجه سل است فاصله ای دیگر را در خود جای داده است. در مورد درجات ۵ و ۹ نیز همین وضعیت مشاهده می شود.

مثال زیر نیز مد ۲۴۵-۷۹e از یک سیستم ۱۲ قسمتی میکروتونال می باشد که به صورت شیوه ابداعی نوشته شده است. با این حال، می توانستیم آنرا با علائم میکروتونال “Saggital” نیز بنویسیم که مطمئنا وجود ۴ شکل متفاوت علائم عرضی نت نویسی را پیچیده می کرد.

audio file
قطعه فوق را بشنوید

در نهایت قابل ذکر است که هدف از ارائه این مدل توسط اینجانب، نشان دادن راه کاری ساده است برای نت نویسی موسیقی میکروتونال بر مبنای سیستم های ۱۲ قسمتی به گونه ای که به هیچ علامت عرضی اضافی نیازی نبوده و در نهایت تفسیری جدید از سیستم نت نویسی نیم پرده ای ارائه گردد.

شاهین مهاجری

شاهین مهاجری

متولد ۱۳۵۰ تهران
لیسانس زمین شناسی، دانشگاه تهران، ۱۳۷۴
نوازنده و محقق تمبک و میکروتونالیست

دیدگاه ها ۲

بیشتر بحث شده است