شناسایی کوتاه یک تریوی بلند ایرانی (۱)

حسام اینانلو با آلبوم «در آیینه اوهام» سومین گام مطمئن برای رسیدن به افق آرمانی خود را برداشته است. این گام یک تریوی، سه نوازی، را نقش زده است؛ با قالب دلخواه و تکنیک‌های مورد نیازش که نه کپی از روی شابلون فرنگی است و نه در محدوده تنگ سنت موسیقی تکصدایی حبس شده است. نوعی از موسیقی است؛ قطعا ریشه‌دار و احتمالا آینده‌دار و در آن سازها به شکل «ابزاری» مطرح نیستند، بلکه به طرزی «ابرازی» مطرح‌اند.

محتوای آلبوم «سازمحور» است و حاوی دوری گزیدنی غیرشعاری از ابتلای مرسوم خواننده سالاری؛ ابتلایی که از کهنه‌ترین موانع رشد ایده‌های موسیقایی در این ملک است. در واقع می‌توان گفت که این کار گفت‌و‌گوی «ساز»ی (بخوانید: بی‌کلام دو خواننده) رباب و کمانچه به همراهی سازهای کوبه‌ای (دهل و جیم بی و بندیر و کوزه) است.

توجه خاص به نقش شاخص اوزان الوان در اجراها و فاصله‌گیری آگاهانه از کلیشه‌های ردیف از امتیازهای این گفت‌وگوی بدیع، سیال و پراحساس است. در این گفت‌وگو سازهای ملودیک هر کدام به اقتضای مطلب لحن و لهجه‌ای «انتخابی» دارند.

رباب، با نوازندگی ظریف و چیره دستانه ترگل خلیقی از لهجه موسیقی فارسی افغانی دور می‌شود و به لهجه فارسی رسمی (ادبی، کلاسیک، غیربومی) نزدیک می‌شود. برای این کار در ساختمان رباب نیز دخل و تصرف‌هایی شده و چرا نشود؟ غرض موزه‌داری نیست. آفرینشگری و بیان آزاد در راهی دراز و بی‌مرز است.

در کمانچه نوازی از ویبره‌های بسیط (wide vibration) در جای خود بهره گرقته شده، گاه نقش‌های جلوه سازانه (effective) می‌گیرد. در بخش‌های آوازی، برای تنوع از کمانچه آلتو استفاده شده است. اگر از ساز ملودیک، صداهایی شبه کوبه‌ای شنیده می‌شود قرینه آن در بهره‌گیری‌های شبه ملودیک در اجرای سازهای کوبه‌ای نیز قابل شنیدن است.

مثل تک ضربه‌هایی که در پایان بخش‌های آوازی می‌شنویم و در دستور زبان این موسیقی زیبای بی‌نیاز از کلام، مثل نقطه‌های پایانی آخر بندها و جمله‌ها عمل می‌کند. سعی مؤلفان جوان و خلاق این آلبوم این بوده که ملودی را اصل و ریتم را در خدمت آن قرار دهند. حرکتی تازه که اگر با تجربه‌های اندیشیده شده و فراوان غنی شود شاید برای نوآوری‌های آینده راهگشا باشد. مگر نه اینکه گنجینه ریتم‌های ناشناخته و ترکیبات بی‌نهایت‌شان اولین بخش‌های مهم و مفقود از بدنه تحلیل رفته موسیقی قدیم ماست؟!

در توضیح کاراکتر ریتمیک آلبوم «در آیینه اوهام» باید ازاصطلاح تازه‌ای استفاده کرد: اوزان جمع شونده (گرده هم آمده) که اساس ساخت موسیقی این اثر هنری همین نکته است.