درباره کتاب «اصناف تصنیف»

کتاب «اصناف تصنیف: پژوهشی تاریخی – تحلیلی در باب فرم‌های موسیقی ایرانی – اسلامی از قرن سوم تا قرن چهاردهم»، نگاشتۀ امین هراتی توسط نشر خُنیاگر منتشر شد.

در توضیحات پشت جلد این کتاب می‌خوانیم:

این اثر نخستین پژوهش مبسوط و مستقل در حوزۀ فرم‌شناسی با رویکرد تاریخی-تحلیلی در موسیقی ایرانی-اسلامی به زبان فارسی است که در قالب کتاب منتشر می‌شود و حاصل مطالعه، تأمل و تحلیل چندسالۀ مؤلف بر رسالات موسیقایی و متون کهن مرتبط است که در بستر تاریخی با رویکردی تحلیلی مورد بررسی قرار گرفته است، لیک گسترۀ تاریخی و جغرافیایی، تعدد و تنوع سنّت‌ها و مکاتب هنری و همچنین انعطاف فرم در برداشت‌ها و خلاقیت‌های آهنگسازان، امکان ارائۀ نتیجه‌گیری‌های قطعیِ حاصل از تصور یک سیر خطی منطقی در تکوین فرم‌های موسیقایی را اگر نگوییم غیرممکن، بسیار دشوار ساخته است.

امین هراتی درباره این اثر می گوید:

قریب به شش سال پیش _ زمانی‌که دوست گرامی، آقای مرتضی رمضانیان، ویرایش علمی و ادبی متن پژوهش مختصرش با موضوع تحلیل تصنیف‌های قاجاری را به نگارنده پیشنهاد داد _ تصوّری از اینکه درآمد به مسیری پر‌نشیب‌و‌فراز می‌شود وجود نداشت. پس از ویراست نوشته‌های ایشان و افزودن مطالبی به آن، اینجانب پیشنهاد دادم که به‌منظور شمول جامع‌تر پژوهش گذری هم به برخی رسالات پیشادستگاهی شود. ازاین‌رو، بی‌هیچ تجربه و دانشِ ازپیش‌آموخته‌ای شروع به مطالعۀ برخی رسالات کردم؛ مطالعه‌ای که از آن‌زمان تا قریب به نگارش این سطور همچنان ادامه داشته است. علاوه‌براین، پیشنهادهای دیگری را هم دربارۀ غَنای بهتر پژوهش اولیه، در حوزۀ تحلیل و مطالعات تاریخی تصنیف، این‌بار مشخّصاً دربارۀ تصنیف‌های قاجاری، ارائه کردم و بر تحقیق اولیه افزودم. نتیجه، پس از چند سال پژوهش این نگارنده، حجمی ده‌برابر تحقیق اولیه یافت و بدل به متنی حجیم با اوراقی به شمارگان ششصد صفحه شد.

دلایلی چند، اعمّ از گسترۀ حوزۀ پژوهش و بُروز برخی پیچیدگی‌های نظری و تحلیلی، هزینه‌های بالای آماده‌سازی و چاپ و طبیعتاً افزایش قیمت کتابی با حجم مذکور، کاستی حوصلۀ اکثر علاقه‌مندان از مطالعۀ متنی با این حجم، تمایز مفهوم تصنیف در ادوار پیشادستگاهی و دستگاهی، تفکیک انتشار هر دو بخش با رعایت حقوق مؤلفان و مواردی دیگر، نهایتاً این نتیجه را به‌همراه داشت تا بخش فعلی در قالب کتابی مستقل منتشر شود. به‌هرروی، اکنون که این کتاب آمادۀ تقدیم به حضور علاقه‌مندان شده است امید می‌رود که پژوهش نخست نیز، که به تحلیل مفهوم و ساختار «تصنیف» در دوران دستگاهی اختصاص دارد، با صورت و محتوایی قابلِ‌قبول، امکان ارائه به حضور علاقه‌مندان را پیدا کند.

اثر پیش رو، در گذر این چند سال، با بهره‌مندی از پژوهش‌های ارزشمند انجام‌شده، از موضوع تصنیف به مفهوم دستگاهی آن فاصله گرفت و وسعتی بیشتر یافت و صورتِ پژوهشی فرم‌شناسانه در بستر تاریخی و بر محور رسالات و آثار مکتوب کهن پیدا کرد. با‌این‌حال، چون انگیزۀ نگارنده از نخستین روزِ مطالعۀ رسالاتْ کشف ارتباط میان مفهوم، ساختار و کارکرد تصنیف به مفهوم دستگاهی با تصنیف به معنای ادواری آن بود، کارْ محدود به رسالات دوران پیشادستگاهی نشد و نگارنده کوشید با دنبال‌کردن مفاهیم مندرج از تصنیف در رسالاتی که تقریباً تا اواخر قرن سیزدهم نوشته شده‌اند، تا حدّ امکان، ارتباط این اصطلاح در تحوّلات دوره_ ساختار ادواری به دستگاهی را نیز مورد واکاوی قرار دهد.