زیرزمین و روی زمین (۱)

پدیده های فراتر از موسیقی و صنعت موسیقی (بخش دوم)

در نوشته قبلی به یکی از داغ ترین مباحث میان اهالی موسیقی اشاره کردیم. ارتباط میان هنر و فناوری، و این که این ارتباط، ارتباطی دوگانه و از نوع عشق و تنفر است. آیا فناوری و خصوصا در دوران کنونی ما، فناوری دیجیتال به موسیقی خدمت می کند یا منجر به نارسایی هایی در موسیقی می شود؟ هرچند واقعا نمی شود به طور قطع پاسخ روشن و صفر و یکی به این پرسش داد رابطه عشق و تنفر موسیقی و فناوری، بحثی است که شاید با اشکال مختلف اما با مضمون مشابه کم و بیش همه ما یا وارد آن شده ایم یا حداقلا شاهد درگرفتن این بحث بوده ایم.

تنفر از فناوری و تاثیرات آن بر موسیقی به همان اندازه که طرفدار دارد، مخالف هم دارد و پرداختن به مزایا و معایب فناوری های مختلف و مهم تر از تمام آن ها فناوری آنالوگ و دیجیتال، بحث پیچیده و فنی مفصلی را می طلبد که در این مجموعه نمی گنجد.

در این نوشته به اختصار رابطه عشق و نفرت دیگری را مورد بررسی قرار می دهیم. موسیقی زیرزمینی و موسیقی جریان اصلی! از آنجا که طی سال های اخیر موسیقی زیرزمینی ایران بارها به شکل های مختلف در رسانه های کشور و خارج از کشورمان مطرح شده و این مطرح شدن همراه با نوعی نگاه خاص به موسیقی زیرزمینی بوده، ممکن است این نگاه خاص ناخودآگاه همراه ذهن برخی از ما شده باشد.

نگاه خاصی در داخل که جنبه منفی موسیقی زیرزمینی را برای دیدن انتخاب می کند و نگاه خاص خارج به داخل که بیشتر اوقات موسیقی زیرزمینی را بهانه ای برای خرده گیری های سیاسی می کند. اما حقیقتی که در صنعت موسیقی وجود داشته و دارد این است که موسیقی زیرزمینی پدیده ای است وحشی و تقریبا خارج از کنترل شرکت های بزرگ. موسیقی زیرزمینی در تاریخ معاصر موسیقی مردم پسند، موجب شده تا پدیده های بزرگتری از خود خلق شود. در این نوشته سعی می شود به اختصار به تاریخچه موسیقی زیرزمینی و تعاریف مختلف آن پرداخته شود.

موسیقی زیرزمینی و تعاریف مختلف آن

اصولا موسیقی زیرزمینی چیست؟ آیا می توان یک تعریف کلی برای آن درنظر گفت؟ آیا با تغییر فناوری ضبط و در کنار آن تغییر بسترهای ارائه و پخش سراسری، تعاریف قدیمی همچنان اعتبار دارند؟ آیا باید از موسیقی زیرزمینی ترسید؟ آیا موسیقی زیرزمینی نقش مثبتی هم دارد؟

دایره المعارف آنلاین شهری «موسیقی زیرزمینی» را اینگونه تعریف می کند: «سبکی از موسیقی و سایر فرم های رسانه ای که غالبا مورد علاقه مخاطبان روشن فکر بوده و خلاقیت، ابتکار و اصالت زیاد و اجتناب از استانداردها و روال های مد روز جریان اصلی از دیگر ویژگی های آن است.»

در جایی دیگر آمده: «موسیقی ای که در کانال های سراسری پخش نماهنگ همچون اِم تی وی و شبکه های رادیویی (به غیر از شبکه های شخصی و آماتوری محلی) پخش نمی شود، موسیقی ای که در فروشگاه های فیزیکی و آنلاین اصلی عرضه محصولات شنیداری موجود نیست، موسیقی ای که توسط شرکت های ضبط و پخش «مستقل» تهیه می شود و از حمایت شرکت های بزرگ جریان اصلی محروم است، موسیقی ای که بیشتر یا تمام مراحل تولید، انتشار و عرضه آن را خود موسیقی دان یا گروه موسیقی انجام می دهد، موسیقی ای که خود گروه یا موسیقی دان آن را زیر زمینی بنامد، موسیقی زیرزمینی است.»