مسعود پورقریب
بررسی ژانرهای موسیقی ایرانی:
«پیش درآمد، چهارمضراب و تصنیف همگی ژانر هستند.»
«پیش درآمد» اول به صورت یک تکنوازی در اول هر اجرا می آمد. به طور مثال یک نوازنده چیره دست ابتدا شروع می کرد و بعد گروه و یا خواننده اضافه می شدند اما از زمان درویش خان و رکن الدین مختاری این فرم تغییر می کند و کم کم به شکل امروزی تغییر می کند. (در پیش درامد این ایده ها را رعایت می کردند، که بطور مثال ابتدای پیش درامد با درامد شروع می شد و گوشه های اصلی دستگاه را معرفی می کردند) اوایل قطعات شش هشت سنگین و شش چهار رایج بوده است. رکن الدین خان مختاری بر اساس مارش فرم دوضربی را پایه ریزی می کند. «پیش درآمد» را در دوره تیموری «پیشرو» می گفتند که همان «بشرف» عثمانی است. پیشرو در صفوی ناپدید می شود و بعدها درویش خان و رکن الدین خان قطعاتی برای ابتدای کنسرت می سازند.
«چهارمضراب» در طول زمان بسیار تغییر کرده است. چهارمضراب های زمان میرزاحسین قلی زیر یک دقیقه بودند و به صورت تکنوازی بوده اند، چهارمضراب ها با ساز کوبه ای همراه نبودند (برخی دلیل نامگذاری چهارمضراب را این می دانند که چون در ابتدا به شکل ۴ نتی بودند، برخی هم دلیل این نامگذاری را بکار رفتن ترکیب ۴ نتی خاصی می دانند)
امروز چهارمضراب ها بسیار تغییر کرده و طولانی تر شده اند و افرادی مثل استاد صبا و استاد پایور بسیار این ژانر را گسترش داده اند و این ژانر را وارد گروه نوازی ها کرده اند اما نقطه مشترک چهارمضراب های قدیم و جدید «وجود پایه» می باشد که باعث انسجام قطعه می شود.
رِنگ ها معمولن ۶/۸ هستند و در قدیم بیشتر برای رقص کاربرد داشتند، رنگ های فرح و اصول که در ردیف امده است کُند و بیشتر شبیه پیش درامد هستند. رنگ ها در پایان هر کنسرت اجرا می شوند. امروزه رنگ کمرنگ تر شده است.
«تصنیف» در دوره قاجار خیلی سبک بوده و خواننده ها خیلی علاقه ای به اجرای آنها نداشتند اما از زمان ظهور اهنگسازان مهم مثل شیدا و عارف این ژانر مهم می شود. بعد ها امیر جاهد هم این سنت را ادامه می دهد و مانند پیش درامد تمام گوشه های اصلی ردیف را در آن جا می دهد.
درمواجه با هر قطعه باید این سوال ها را جواب بدهیم:
- آیا تمام قطعه ها یک فرم تثبیت شده دارند؟
ما نمی توانیم از یک فرم ثابت بین پیش درامد ها یا رنگ ها یا تصنیف ها مشخص کنیم اما بصورت جداگانه هر قطعه فرمی دارد.
- آیا قطعه فرم تثبیت شده ندارد؟
قطعات قدیمی مثل غزل و پیشرو فرم تثبیت شده داشتند اما قطعات امروزی فرم تثبیت شده ندارند و باید مشخص کرد از چه مواد و مصالحی استفاده شده و اگر از تکنیک های آهنگسازی استفاده کرده آن ها را مشخص کنیم.
- قطعه آیا سازی هست یا آوازی؟
- آیا متریک هست یا غیر متریک؟
- آیا از پیش ساخته شده است یا بداهه است؟
- در فرم ترکیبی موسیقی کلاسیک ایرانی جایگاه مشخصی دارد یا ندارد؟
۱ نظر