گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

آواز ِ«امیری» و مقایسه‌ی آن در شرق و غرب مازندران (۶)

در کتاب آهنگ‌های محلی گیلان (مبشری ۲۵۳۵، ۳۲ و۳۳) آوانگاری آهنگ شرفشاهی آمده است. همانطور که در پاراگراف انتهای صفحه ی پنجم، ذکر شد، این موسیقی شباهت فراوانی به امیری غرب مازندران دارد، و از عوامل تاثیر‌گزار بر امیری غرب مازندران است، بستر صوتی این قطعه را در شکل ۲ آورده ایم. در این اشکال (نمودارها) نغمه‌ی شاهد را با حرف S، نغمه‌ی ایست را با حرف I، نغمه ی پایان را با حرف P، و نغمه‌ی آغاز را با حرف A نشان داده‌ایم:

شکل ۲ (بستر صوتی آهنگ شرفشاهی)

بر اساس علائم سرکلید، این قطعه در شور «می» اجرا شده است. (۱) بستر صوتی قطعه‌ی فوق حتی به یک اکتاو هم نمی‌رسد. بر خلاف امیری که تماما با وزن آزاد اجرا می شود، این قطعه در ابتدا با وزن شش و هشت آغاز (ریتم های شاد حتی گاها برای اشعار غمگین، خاص موسیقی و فرهنگ گیلان است) و در ادامه مانند امیری، وزن آن آوازی می‌شود. ساختار صوتی قطعه، به علت متغیر بودن نغمه‌ی شاهد، تداعی کننده‌ی فضای دشتی است،

البته با این تفاوت که درجه‌ی  دوم شور نیز، در این موسیقی، حالت متغیر دارد. این موسیقی در ابتدا با پرش سوم رو به بالا، از نغمه‌ی آغاز به روی شاهد، شروع می‌شود و پس از گردش ملودیک حول شاهد و تغییر ربع پرده‌ای آن، تا درجه‌ی اول مد شور، فرود می‌آید و بخش آوازی آغاز می‌شود. در بخش آوازی ایست‌های متعدد روی نغمات شاهد و آغاز رخ می‌دهد، تا در نهایت با اشاره به نغمه‌ی نخست بستر صوتی، روی درجه‌ی اول شور، قطعه به پایان می‌رسد.

در کتاب موسیقی قومی تنکابن (مدنی ۱۳۸۹، ۲۸) بستر صوتی زیر برای آواز امیری غرب مازندران (تنکابن) آورده شده است (شکل ۳):

شکل ۳ (بستر صوتی امیری تنکابن) (۲)

این بستر صوتی متشکل از یک گام بعلاوه ی یک نغمه است و نام‌گذاری درجات حاکی از سیر نزولی امیری غرب است. به نحوی که قطعه از نغمه‌ی درجه‌ی هفتم گام آغاز می‌شود و پس از تاکید بر درجه‌ی اکتاو که شاهد نیز هست، و گردش ملودی در آن حدود، شروع به فرود آمدن می‌کند. ابتدا روی پنجم بم تر از شاهد، و سپس روی هفتم بم‌تر از آن (درجه‌ی دوم بستر صوتی مذکور) ایست موقت می‌کند و در نهایت روی درجه‌ی اول گام (نغمه ر) خاتمه می‌پذیرد. از آنجایی که درجه‌ی دوم گام فوق ربع پرده و درجه‎ی ششم نیم پرده بم شده‌اند و درجه‌ی اول نیز نغمه‌ی «ر» می‌باشد، باید نتیجه بگیریم، آواز امیری غرب در مد شور «ر» اجرا می‌گردد، به این صورت که از یک اکتاو بالاتر از شاهد شور آغاز می‌شود و پس از گردش ملودی، یک اکتاو پایین‌تر، روی شاهد شور آرام می‌گیرد.

این موسیقی شباهت بسیار زیادی به شرفشاهی گیلان/تالش دارد و برای شنوندگانی که کارآزموه نباشند، به جز بخشی که ضربی، و شش و هشت است، ساختار هجایی اشعار، گویش گیلکی خواننده و ساز لل وا، یک موسیقی واحد را تداعی می‌کند.

پی نوشت

۱- به عقیده ی نگارنده، ذکر عناوین دستگاه ها و آوازهای مختلف ردیف موسیقی ایرانی برای موسیقی‌های محلی، آنطور که در کتب مختلف رواج یافته، همیشه صحیح نیست، و در مواردی، مانند موسیقی‌هایی که مورد بحث ماست، ایجاد شبهه می کند.

۲- منظور از I1  و I2، ایست شماره‌ی یک و ایست شماره‌ی دو است.

مسعود پورقریب

مسعود پورقریب

۱ نظر

بیشتر بحث شده است