گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

سلیمان روح‌افزا نوازنده کلیمی تار

روح افزا، سلیمان (تهران ح ۱۲۸۰ـ ۱۳۵۹ش)

سلیمان روح‌افزا یا «سیون ایمره» در سال ۱۲۸۶ شمسی در خانواده ‏ای کلیمی به دنیا آمد و در تهران همچون خانواده خود موسیقی را پیشه خود ساخت. به شیوه کلیمی‏ های موسیقیدان که نام خانوادگی خود را از گوشه موسیقی انتخاب می‏ کردند، همچون مرتضی نی ‏داوود نام وی روح ‏افزا شد. ولی در دوره کودکی به فراگیری ضرب پرداخت و سپس در ایام نوجوانی نزد اساتید گمنام دوره قاجاریه به فراگیری تار پرداخت. او بعدها به خدمت استاد یگانه، مرتضی نی ‏داود راه یافت تا از ملاحت پنجه استاد و از خرمن دانش وسیع وی در نوازندگی خوشه‏ چینی کند.

در این زمان سرعت پنجه، شفافیت مضراب‏ ها و ریزهای تند و سریع و حرکت دست چپ را از استاد نی‏ داود فرا گرفت.

بعدها وقتی به تسلط کامل در تار دست یافت و به نوازندگی ویلن روی آورد تا نبوغ و خلاقیت خود را در این ساز آزمایش کند. سلیمان روح‏ افزا جزء اولین سری مدرسین موسیقی مدرسه عالی بود. بعدها او پس از اینکه از استاد نی ‏داود اصول را فرا گرفت جهت شرکت در ارکستر انجمن موسیقی ملی دعوت شد که مقارن با سال‏ های ۱۳۲۳ می‏ باشد و در بروشورهای انجمن موسیقی نامش ثبت شده است.

شیوه نوازندگی ‏اش در تار باعث شد که از سال ۱۳۲۸ تا ۱۳۳۳ شمسی ارکستری به رهبری خود تشکیل دهد و اتفاقا در همین سال‏ها بود که چند صفحه با خواننده معروف آن دوره روح ‏انگیز پر کرد. وی در این سال ‏ها همکاری نزدیکی با کلنل وزیری و حسین سنجری داشته است.

پس از آغاز کار رادیو به سال ۱۳۱۹، روح ‏افزا همکاری خود را در سال ‏های ۱۳۲۳ با رادیو تهران آغاز کرد.

از اجراهای ضبط شده در رادیو می ‏توان به چند برنامه با خواننده کلیمی، یونس دردشتی اشاره کرد که در آرشیو رادیو موجود است. شیوه اجرایی وی در تار در حیطه فرهنگ بخش طرب و اصیل و قدیمی که از دوره قاجار تا نسل او باقی مانده بود که دارای ضربی ‏های فوق ‏العاده زیبایی است. به همین دلیل صدای ساز و نحوه اجرا و شیوه نوازندگی او با شیوه یحیی زرپنجه متفاوت است.

به نظر می ‏رسد که او با وجودی که چنین شیوه‏ ای در تار داشته است ردیف‏ دانی، کامل بوده است و به خوبی می‏ دانسته که در کجا از جملات ردیف استفاده کند.

در لوازم به جا مانده از ایشان مضراب تارش به چشم می ‏‎خورد که جنس آن از شاخ بوده و نه از جنس برنج، و همین امر صدای تارش را متفاوت با دیگران می ‏کند.

وقتی که موسی معروفی نوازنده و استاد بزرگ تار تصمیم گرفت دانسته ‏های خود را که بعدها به نام ردیف موسی معروفی شکل گرفت ضبط کند (وی به دلایل شخصی دیگر تار نمی نواخت)، از میان نوازندگان تار به دلیل تسلط کامل در ردیف‏ نوازی، روح‏ افزا را برای ضبط انتخاب کرد.

ضبط نوارها یک سال به طول انجامید. در هر نوار، موسی معروفی نام گوشه‏ ها را می‏ برد و سپس صدای تار روح ‏افزا به گوش می‏رسد که همان گوشه را می‏ نوازد.

در اول این کاست، موسی معروفی می‏ گوید:

«دستگاه همایون – ردیف اساتید موسیقی ایرانی که توسط اینجانب موسی معروفی جمع ‏آوری و تنظیم گردیده، اکنون به وسیله آقای سلیمان روح ‏افزا که از هنرمندان باسابقه می ‏باشد در نوار ضبط می‏ گردد، امید است که مورد پسند اهل ذوق و هنر باشد.

بماند سال‏ها این نظم و ترتیب        زما هر ذره خاک افتاده جایی

غرض نقشی است کز ما بازماند          که هستی را نمی‏بینم وفایی»

و این چنین بود که اثری جاویدان با صدای تار روح ‏افزا به یادگار باقی ماند که امروزه ملاک و مصدر بسیاری از هنرمندان موسیقی است.

آثار به جا مانده از سلیمان روح ‏افزا عبارتند از:

۱- ردیف موسی معروفی، اجرا با تار سلیمان روح ‏افزا.

۲-  چند برنامه رادیویی همراه با صدای یونس دردشتی.

۳-  چند صفحه با ارکستر خودش با صدای روح ‏انگیز.

۴- چند ضربی قدیمی با کوشش موسی معرفی به نت درآمده که نزد خانواده موسی معروفی محفوظ است.

سلیمان روح‏ افزا ۸ مرداد ماه سال ۱۳۵۹ بدرود حیات گفت.

بهروز مبصری

بهروز مبصری

متولد ۱۳۳۶ ساوه
محقق تاریخ موسیقی و نوازنده تار و سه تار

دیدگاه ها ۳

بیشتر بحث شده است