گزاره‌هایی در بابِ شناختِ فُرم و سبک (۵)

تفاوتِ تأکیدات کلامی از جمله، اَدای واژه‌ی «آهوی» که تحریرِ کریمی بر روی «هوی» و تأکید و تحریرِ عقیلی بر روی «آ» است یا اَدای عبارتِ «در کمندم» که تأکیدِ تحریریِ کریمی بر روی «کمندم» و درمورد عقیلی بر روی «در» است. همچنین، اَدای بیت آخر که مصراع اول – و همچنین مصراع دومش- دو مرتبه تکرار می‌شود بدین ‌صورت‌که تکرارِ نخستِ مصراع اول توسط کریمی با تکرار دومِ مصراع اولِ عقیلی و تکرار نخستِ مصراع اول توسط عقیلی با تکرار دومِ مصراع اولِ کریمی – البته، آن‌هم تا حدودی- یکسان است.

در این بین، اجرای خانم پریسا ضمن وفاداری به‌روایت استادش محمود کریمی با حالت و لحنِ متمایز به‌خود اجرا شده و درمجموع هر سه اجرا (کریمی، عقیلی و پریسا) حایز اسلوبِ مختصِ هرکدام از راویان می‌باشد. البته، ناگفته نماند که اجرای هوشمند عقیلی از منظر تقطیع و تأکیدات کلامی – و البته، فارغ از متر و تندای آوازی – به‌اجرای غلامحسین بنان شباهت بیشتری دارد و می‌دانیم که اجرای بنان و ضبطِ آن قدیمی‌تر از ضبطِ اجرای محمود کریمی است.

در مورد پریسا نیز اجرای ایشان در سنین بسیار جوانی وی صورت گرفته و اگر نمونه‌ای از اجرای سنین حال حاضرِ بانو در دست باشد – که راقم این سطور به‌آن دست نیافت- سبک و اسلوبِ شخصی ایشان در پرداختِ کلام و تأکیداتِ کلامی، قطعاً تبلور بیشتری می‌یافت.

نتیجه‌گیری
شناختِ «سبک» در موسیقی دستگاهی ایران البته با تمرکز بر هنرِ تک‌نوازی و تک‌خوانی (آواز)، در گروی شناختِ «فُرم» به‌ویژه «فُرم- آهنگ»ها بوده و بدون بررسیِ نحوه‌ی چینشِ انگاره‌ها، عبارات و جملاتِ موسیقایی – که به‌فُرمِ ملودیک و ساختارِ جمله‌بندی نیز تعبیر می‌شود- امکان‌پذیر نیست که البته این مهم به‌موازاتِ شناختِ «مورف»ها (که مبحث «ریخت‌شناسیِ آهنگین» را شامل می‌شود)، راهگشاتر است. تبلورِ این تبایُن در ساز و آوازِ اساتید – به‌ویژه در اجراهای یکسان- نمود بیشتری دارد، از آن جمله؛ اجرای درآمدِ اولِ مثنوی بیات‌زند برپایه‌ی سروده‌ی «بشنو از نِی چون حکایت می‌کند/ از جدایی‌ها شکایت‌ می‌کند» که مصادیقِ صوتی آن ارائه شد و یا چند روایت از گوشه‌ی مجلس‌افروز که همان‌طور که بیان شد دلالت بر تفاوتِ سبک ‌و اسلوب و یا راه‌ و روشِ راویان داشته و دارد. در این حین، مباحثِ «بیان»، «فُرم و محتوای بیانی»، «شِگردها و فُنونِ بیانی» و همچنین «آرایه»ها و «پیرایه»ها هم تأمل‌برانگیز بوده و از مقوله‌ی «لحن» نیز نمی‌توان و نباید غافل شد.

منابع و مآخذ
– ممتازواحد، محمدرضا. ۱۴۰۰. «بداهه» در موسیقی ایرانی. پایگاه خبری- تحلیلی موسیقی فارس. ۱۹ شهریور.
– ممتازواحد، محمدرضا. ۱۴۰۰. «سبک‌شناسی» در موسیقی ایرانی. پایگاه خبری- تحلیلی موسیقی فارس. ۲۵ شهریور.
–  ممتازواحد، محمدرضا. ۱۴۰۰. «فُرم» در موسیقی ایرانی. پایگاه خبری- تحلیلی موسیقی فارس. ۱۹ شهریور.
– ممتازواحد، محمدرضا. ۱۴۰۱. «فُرم و مُحتوای بیانی» در موسیقی دستگاهی ایران. مجله‌ی آنلاین موسیقی گفتگوی هارمونیک. شهریور و مهر.
– ممتازواحد، محمدرضا. ۱۴۰۰. «فُرم‌های اِنعطاف‌پذیر» و اَکمَله‌ای بر مبحثِ فُرم. پایگاه خبری- تحلیلی موسیقی فارس. ۱ مهر.