مسعود پورقریب
آوانگاری زیر مربوط به آواز امیری شرق (رضایی ۱۳۸۲، شیار شماره‌ی ۷) است، که مانند موارد قبلی در مد شور اجرا شده است. باز هم مانند هر دو آواز امیری قبلی که مورد بررسی قرار گرفتند، این مورد هم از نغمه‌ی درجه‌ی هفتم (زیرین شاهد) بستر صوتی‌اش (در اکتاو) شروع می‌شود و با گردش ملودی نزولی، باز هم مانند امیری‌های قبل، روی درجه‌ی چهارم شور، ایست موقت انجام می‌دهد. مجددا از درجه‌ی هفتم آغاز و روی درجه‌ی اول مد که در واقع شاهد شور می‌باشد ایست قطعی انجام می‌شود.
خطوط دوم، سوم، پنجم و ششم، نقش ترجیع‌بند را دارند، این حالت در توضیح بستر صوتی مربوط به امیری شرق، که در شکل ۴ ارائه شد نیز، وجود داشت. مورد مشابه دیگر در این دو امیری شرق مازندران، تاکید روی درجه‌ی هفتم مد و نزول از این درجه به سمت بخش بم بستر صوتی است. شنونده در تعلیق، منتظر شنیدن شاهد در اکتاو می‌ماند، اما خبری از شاهد نمی‌شود و صدا افت می‌کند. این ویژگی آواز امیری شرق، بسیار جالب و در عین حال برای اجرا کننده‌ی آن موسیقی، سخت، و عملی حرفه‌ای محسوب می شود. فرود نهایی و خاتمه روی شاهد شور انجام می‌شود.
بستر صوتی قطعه‌ی فوق در شکل ۶ نشان داده شده است:
گستره‌ی صوتی، به یک اکتاو هم نمی‌رسد و از این بابت شبیه آواز شرفشاهی گیلان است، البته نقش درجات و سیر ملودیک، متفاوت است. آوانگاری بعدی، مربوط به آواز امیری (صیادی نژاد ۱۳۸۲، شیار شماره‌ی ۸) غرب مازندران است، که در شکل شماره ۷ نشان داده شده است:
این امیری هم مانند موارد قبلی در مد شور اجرا شده و از نغمه‌ی زیرین شاهد، در اوج آغاز می‌شود. بر خلاف امیری شرق، که شاهد در اکتاو را هرگز لمس نمی‌کند، در امیری غرب، خواننده پس از عبور از آن، اشاراتی به بالاترین درجه‌ی بستر صوتی (در اینجا نغمه‌ی فا) که درجه‌ی سوم بالاتر از شاهد در اکتاو است، می‌کند و به سرعت اولین فرود را تجربه می‌کند. در کل، امیری‌ها، مانند بسیاری دیگر از موسیقی‌های نواحی ایران، به سرعت فرود می‌آیند. در این امیری هم می‌توان درجه‌ی چهارم بالاتر از نغمه‌ی پایان را به عنوان ایست در نظر گرفت. خطوط هفتم، هشتم و نهم، در انتهای این امیری، جزو اشعار هجایی امیری نیست و بر اساس آنچه قبل تر شرح داده شد، گوشواره نام دارد و شعرش نیز عروضی است. بستر صوتی این امیری در شکل زیر آمده است:
گستره‌ی صوتی این آواز، از ده نغمه تشکیل شده است و بسیار شبیه به بستر صوتی آواز امیری تنکابن است، که پیش‌تر آن را بررسی کردیم.
آوانگاری بعدی مربوط به تک‌نوازی موسیقی آواز امیری، با ساز نی (اشکوری ۱۳۸۶، شیار شماره‌ی ۳)، مربوط به مناطق شرق گیلان است که فقط چهارچوب اصلی آن را به دلیل طول زیاد قطعه و تکرارهای مکرر، در شکل زیر نشان داده‌ایم:
گستره‌ی صوتی قطعه‌ی فوق به شرح زیر است:
شنیدن این موسیقی به علاقمندان توصیه می‌شود، چرا که نزدیکی و شباهت صوت نی/لل وای شرق گیلان و غرب مازندران به یکدیگر را، به خوبی نشان می‌دهد. امیری شرق گیلان بر خلاف امیری‌های مازندران، با نغمه‌ی شاهد آغاز می‌شود، اما سیر ملودی در آن، به امیری غرب مازندران شباهت فراوان دارد. در واقع موضوع برعکس است، و این امیری غرب مازندران است که به امیری گیلان شباهت و گرایش دارد. درجه چهارم بالاتر از شاهد، ایست اول امیری گیلان و درجه‌ی زیرین شاهد در اکتاو، ایست دوم آن است.
۱ نظر