صبا معصومیان
در میان طرحهایی که با تاثیرپذیری از مقوله عرفان شکل گرفته، با تصاویری همچون ماندالا (۱۴) و یین و یانگ (۱۵) هم برخورد میکنیم که تنها در مقوله عرفان مرتبط با طرحهای عرفانی ایرانی هستند. این تصاویر نشاندهنده ورود عرفانهای غیر ایرانی به فرهنگِ موسیقی ایران است، چراکه حتی اگر تصور کنیم، این طرحها در کنسرتهای نوازندگان حرفهای استفاده نشود، باز نهایتاً این سازها در ایران همچنان تقاضایی دارند که منجر به عرضهای با چنین شمارگانی شده است.
دفِ کودک در بخش گرافیک، یکی از مسائل قابل توجه و بررسی در تاریخِ تولیدِ این ساز است چراکه در گذشتهای نهچندان دور، هنرجویان دف، در هر رده سنی، با دفهایی با پوستِ طبیعی و یا پوستهای مصنوعیِ بدون طرح مینواختند ولی امروزه دفهایی با طرحهای کودکانه تولید میشود که بدون میراثداری از سنت چندهزارساله دف در ایران و تنها با توجه به ذائقه کودکانِ امروز این سرزمین ساخته شده است.
در بخش عکس، ما شاهد پر شمارگانترین دفهای طرحدار هستیم، هرچند تنها در یک شاخه و آن بخشِ عکسِ پوستِ دفِ چاپ شده بر روی پوستِ مصنوعی، عرضه دفها بیرقیب است. باز در این بخش، شاهد ظهور دفهای جدیدی با تصاویر «زنان» هستیم که دیگر سعی در ارتباط یافتن به پیشینۀ دف ندارند، هرچند در بعضی از تصاویر از چهرههای زنانِ کرد با پوششِ کردی استفاده شده است ولی این عکسها تنها بخشی از تولیدات دفهایی با تصویر زنان هستند.
در پایان اگر بخواهیم، پر شمارترین طرحهای ثبت شده بر روی «دفهای طرحدار» را شناسایی کنیم، به غیر از دفهایی که عکسِ پوستِ دفِ طبیعی را دارند، باید به سلسله طرحهایی با مضمون رقص سماع با انواع تکنیکها اعم از گرافیک، نقاشیخط و نقاشی اشاره کنیم که بالطبع برگرفته از پیشنیه کهن این سازِ باستانی است.
پینوشت
۱۴- «دایره نماد حرکت جاودانه، تکرار و تبدیل، روز و شب، زوج و فرد، خیر و شر، بالا و پایین و… است. یین و یانگ دو عنصر متضاد که هیچگاه از هم جدا نمیشوند و یکدیگر را نفی نمیکنند نشاندهنده جاودانگی و ارتباط مداوم دو عنصر متفاوت و در عین حال یگانه میباشند که در شکل دایره نشان داده میشوند.» (حسینیراد، ۱۳۸۴، ۲۹)
۱۵- «ماندالا، دایرههای تو در تو و درهم تنیدهای است که از دایرهای مهین آغاز، و به دایرهای کهین به فرجام میآید و این دایرههای تو در تو دستکم برای فراهم آمدن حواس (تمرکز حواس) و دست بالا برای نشان دادن مرکز روان، یعنی «خود» به کار برده میشود. این نگاره آن سری و جادویی، در باور ما، ریختار (= فرمول) ساخت اسطوره، حماسه اسطورهای و عرفان است، و حتی با نگاهی فراگیر، ریختار ساخت همه هستی است.» (اتونی، ۱۳۸۹)
فهرست منابع
– اتونی، بهروز. (۱۳۸۹)، «نگاره ماندالا، ریختار ساخت اسطوره، حماسه اسطوره ای و عرفان»، نشریه ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره ۲۱.
– اخوت، امیر. (۱۳۸۲)، «موسیقی ایرانی و هنرهای تزئینی»، نشریه هنرهای زیبا، شماره ۱۶.
– پاکباز، رویین. (۱۳۸۳)، دایره المعارف هنر؛ نوبت چهارم، تهران: فرهنگ معاصر.
– حسینی، رضا. (۱۳۸۶)، شناخت هنر گرافیک؛ نوبت دوم، تهران: مارلیک.
– حسینیراد، عبدالمجید. (۱۳۸۴)، مبانی هنرهای تجسمی؛ نوبت اول، تهران: شرکت چاپ و نشر کتابهای درسی ایران.
– خبرگزاری ایسنا. (۱۳۹۳)، «کلمههایی که روی دف جان گرفتند»، https://www.isna.ir/news/93020502863: ۲۱/۱۰/۱۴۰۲.
– درویشی، محمدرضا. (۱۳۷۶)، آیینه و آواز؛ نوبت اول، تهران: سازمان تبلیغات اسلامی
– رحمانی، تکتم. (۱۳۹۹)، خطوط تفننی در ایران؛ نوبت اول، تهران: عقربه.
– رضائینبرد، امیر. (۱۳۹۵)، «بررسی سبک و آثار محمود فرشچیان: مبانی نظری و عملی»، نشریه مبانی نظری هنرهای تجسمی، پاییز و زمستان ۱۳۹۵ – شماره ۲.
– Britannica, T. Editors of Encyclopedia. (2020, January 28), “decorative art”, https://www.britannica.com/art/decorative-art: ۱/۲/۲۰۲۴.
– Meggs, P. B. (2023, October 19), “graphic design”, https://www.britannica.com/art/graphic-design: ۱/۲/۲۰۲۴.
فصلنامه مطالعات هنر و زیباییشناسی (دوره سوم شماره ۱۰ زمستان ۱۴۰۲)
۱ نظر