گفتگوی هارمونیک | Harmony Talk

جان کیج و ذن بودیسم (۱)

پژوهش در خصوص آثار “جان کیج” به عنوان یکی از چهره های شاخص موسیقی مدرن که به مثابه پلی، گذر از موسیقی مدرن به پست مدرن را امکان پذیر می کند، با اکتفای تنها به تحلیل و آنالیز آثار وی حاصل نمی شود. چرا که موسیقی او به عنوان یک اثر موسیقائی مورد توجه است که حاصل نوع نگرشی است که او به چیستی و چرائی حیات دارد. با این توجه، این گونه هنرمندی،اگر به جای موسیقی هر حرفه ی دیگری را هم برگزیده بود، آنقدر در حوزه فعالیتش با اهمیت می نمود که امروزه بتواند اهل قلم را به تفحص در آثارش وادار کند. در این نوشتار با نگاهی گذرا به زندگی شخصی و ویژگی های زمانه ای که جان کیج را اینگونه تربیت کرده بود تا راه باشد نه تنها راهرو، بیشتر به جستجو در سیر تفکر کیج که آن را عامل اصلی خلق آثارش می شناسیم، خواهیم پرداخت.

راز ماندگاری یک هنرمند را گاه می توان در تسلط او بر دانش ها، نوع کاربرد فنون اختصاصی در زمینه ی هنری اش و نگاه خلاقانه ی او به چگونگی پرداختن به این مهارتها، به گونه ای که اثرش را صاحب امضاء شخصی کند، جستجو کرد و گاهی این ماندگاری حاصل نوع نگرش هنرمند و باور فلسفی اوست.

نمونه های بومی این دو گونه ماندگاری را در ادبیات ایران می توان در نوع اول به سعدی و در نوع دوم به حافظ نسبت داد.

هر دو دسته از هنرمندان یاد شده، بی توجه به آرای مخاطبین و منتقدین آثار خود، تنها به مکاشفه ای هنرمندانه پرداخته اند تا چالش های ذهنی و اجتماعی خود را سروسامان دهند. این طرز تلقی از خلق یک اثر هنری وادارمان می کند که باور کنیم، ماندگاران خویشتنانند.

جان کیج خویشتن بود و بدون این که سعی در خلق یک اثر ماندگار داشته باشد، ماندگار شد. به همین دلیل نه با الگوهای قدیمی و معمول که در بستر زمانی که در آن زندگی می کرد و با الگوهای مخصوص به خود موسیقی می ساخت و به قولی فرزند زمان خویشتن هم بود.

گریختن از روزمرگی و جستجوی جهانی بهتر برای زندگی، در مقابل نگاه هنرمندانه به روزمرگی ها و همسو شدن با جریان طبیعی ایام، دو تلقی متفاوت اما هم سویند که در نهایت سبب خلق آثار هنری می شوند. در این دو راهه جان کیج با انتخاب آگاهانه ی روش دوم به جهان پیرامون نگاه کرد و این نگاه اتفاقاً او را به هنرمندی بزرگ چنان بدل کرد که تنها پس از گذشت دو دهه از خاموشی اش سال ۲۰۱۲ را به نام او نامگذاری کرده اند، افتخاری که برای برخی هنرمندان شاید پس از گذشت چند قرن تحقق یابد.

جان کیج در چه زمانه ای می زیست؟ انفجار دگرگونیِ صد سال اخیر در زندگی بشر که در تاریخ چند هزار ساله انسان بی سابقه بوده است، سبب رنگ باختگی و بی معنائیِ برخی از واژه ها و مفاهیم در ساختار زبانشناسی و برقراری ارتباطات بشر امروزی شده است و شاید از مهمترین نیازهای امروزه ی ما ساختن و پرداختن کلماتی است که احتیاجات ارتباطی اذهان انسانهای هزاره ی سوم را مرتفع سازد.

ضیاالدین ناظم پور

ضیاالدین ناظم پور

ضیاالدین ناظم پور
متولد ۱۳۴۵ تهران
آهنگساز، نوازنده رباب، نویسنده

۱ نظر

بیشتر بحث شده است